O xesuíta Tirso González de Santalla na Arzúa do século XVII

O libro “Misiones del M.R.P. Tirso González de Santalla”, do sacerdote xesuíta Elías Reyero, editado en Santiago en 1913 narra as misións do tal Tirso González entre 1665 e 1686, partindo dunhos cadernos manuscritos. Polo que parece, estivo en Arzúa en duas ocasións, a primeira delas entre o xoves 3 e o sábado 10 de xaneiro de 1675, e narrouno así:

Teníamos determinación de volver de allí á Santiago á descansar algunos días; mas el día de año nuevo, después de haber predicado el último sermón y despedido la gente, me hallé sumamente movido á bajar de allí á Arzúa, distante cuatro leguas, por lograr el buen tiempo que Dios envió; y así lo ejecutamos. Fué año nuevo el martes, el miércoles confesamos la gente que había quedado, y el jueves por la mañana nos partimos acompañados de muchos Sres. Rectores de aquel partido, y de un hidalgo llamado D. Juan de Prado, que había asistido con toda su familia á la misión, y tiene su casa legua y media más abajo de Sobrado, muy cerca del camino de Arzúa. Fuimos á comer á su casa, y llegamos á Arzúa á las cinco de la tarde.

A nuestra llegada á Arzúa, afligiéronse algunos, viendo que ni teníamos posada ni comodidad; mas yo los desahogué diciendo, que presto nos sobraría todo, y que allí esperaba yo se había de hacer una gran misión, aunque no estaba publicada, por haber tomado la resolución de darla, después de terminada la de Sobrado el día de año nuevo.

Se nos pegó luego un escribano muy devoto, llamado Carracedo, el cual dispuso que la villa nos diese posada en casa de un hombre honrado, que vivía más abajo de la iglesia. Aquella noche nos dieron de cenar á cuenta de la villa; pero luego llovieron tantos presentes de varias partes, que tuvimos con que pasar sobradamente, y aun para repartir con la gente de casa y con algunos sacerdotes de fuera, que vinieron de Sobrado á vernos y ayudarnos á confesar. Los primeros días hubo pequeños auditorios, por no estar bastantemente publicada la misión, hasta que el domingo día de la Epifanía, fué corriendo la voz. Yo al principio estaba arrepentido de haber venido allí por no ir experimentando fruto muy crecido; mas presto me desengañé.

Hay en aquella villa el octavo día de cada mes una feria de grande concurso, de la cual yo no tenía noticia hasta que llegué á Arzúa; y en la feria fué adonde se dió un gran pregón por toda la comarca. El lunes,víspera de ella, hicimos el acto de contrición por las calles , al cual acompañaron muchos disciplinantes, sin haberles hablado palabra de disciplina. Con esto, y con haber sacado el día de la feria, en la plaza, el alma condenada, y contado el ejemplo de Pelayo, se cogió un admirable fruto. Antes del sermón, fui convocando la gente, por aquellos campos en contorno de la villa, adonde estaba el ganado mayor y el de cerda. Con esto concurrieron al sermón unas diez mil personas, y fué tan grande la cosecha, que cogimos innumerables peces grandes, y acaecieron muchos casos singulares, que quedan apuntados entre otro papel. Vinieron á confesarse muchas personas que eran de ocho y diez leguas, y algunas de la frontera de Portugal. Con ocasión también de la feria acudieron no pocas mujeres, extremadamente necesitadas de remedio, á quienes sus maridos no dejaban salir de sus lugares á confesarse.

Viendo á un niño desnudito, como un S. Juan, y abandonado, le subí al tablado del púlpito, y después de tocar un punto de limosna, dije si había quien quisiera vestir á Cristo en aquel pobrecito. En seguida levantó la voz un hidalgo rico, pidiéndole; y á este ejemplo se colocaron otros cinco ó seis niños, y una niña, que me pidió una señora. Hubo en Arzúa muchas restituciones, algunas de las cuales pasaron por mi mano, y los que las hicieron decían, que aunque se quedasen en la calle y pidieran limosna, querían restituir lo ajeno que poseían. Concurrió allí la mayor parte de la villa de Mellid, distante dos lenguas.

Fundóse en esta misión una numerosa y lucida congregación de la gente principal de la comarca, y después fuese aumentando mucho, llegando á tener más de ciento y tantos congregantes. Hicieron un cuadro grande de tres varas de alto y dos y media de ancho, con nuestra Sra. de la Concepción en medio, y á los lados S. Ignacio y S. Francisco Javier, y cada día, con el rosario que rezan, juntan un punto de meditación.

Antes de acabar la misión, hicieron su procesión de disciplinantes muy devota en que iban cantando los muchachos unas coplas de la pasión; y aunque nosotros dijimos, que más queríamos la disciplina en seco de medio cuerpo abajo, que la de sangre en las espaldas, no pudimos contener su devoción. Cuanto más adelantaba la misión más era la moción, é iba viniendo una gotera tan continuada de gente, que si no levantamos velas, tuviéramos allí qué hacer dos meses. Fué, pues, necesario cortar; y así salimos de allí el 19 de Enero, víspera de S. Fabián y S. Sebastián, llegando á descansar al colegio.De allí á la cuaresma, gasté el tiempo en hacer treinta y dos pliegos de adiciones al libro de los escotados; y otros ocho pliegos de una carta ó memorial á los Príncipes y Prelados, llenos de motivos para reformar este abuso.

A segunda vez que estivo en Arzúa, a finais do mesmo ano 1675 contouno así:

Con singular providencia de Dios, habiendo determinado pasar desde Sobrado á Santiago á descansar unos días, después de año nuevo, en que se acabó aquella misión; me hallé de repente movido á venir á Arzúa, tomando ocasión del buen tiempo que Dios nos envió. Fué esta traza de la divina providencia para la salvación de muchas almas; pues vinimos cuatro ó cinco días antes de una feria muy numerosa, que hay allí, el octavo día de cada mes. Muchas mujeres devotas casadas ó doncellas no las dejaban sus maridos ó padres, ir fuera á confesarse, diciendo que hartos clérigos tenían por allí, y con ocasión de esta fe podían ir lejos encontraron entonces el remedio, porque Dios se lo trajo cerca. En aquella feria fueron sin número los que se resolvieron á confesar sus pecados por haber visto el retrato del alma condenada, y oído el ejemplo de Pelayo; muchas de las cuales estaban en su imaginación totalmente desahuciadas del remedio que que venían á buscar de cuatro, cinco, seis y siete leguas.
Algunas veces me sucedió hallarme tan acosado y oprimido de la multitud de penitentes, que estaban sobre mí y no dejaban confesar, que con un género de impaciencia, y para ponerlos en razón me salí de allí huyendo del tropel; y Dios dispuso esto para que, al salir, me hablasen al oído algunos pecadores diciendo: Padre confiéseme, porque tengo un pecado gravísimo, que jamás he confesado, con que conociéndolos los llamaba. Una persona tan impedida, que tardó dos días en caminar dos leguas que había de su feligresía al lugar de la misión, tenía pecados horribles de sesenta y seis y setenta años atrás; y vino movido de la fama á buscar el remedio.

Yendo por un camino, y habiéndome apeado á hacer colación, me llamaron á confesar á una enferma. Era esta una doncellita de trece á catorce años, que estaba sobre unas pajas y muy en los extremos. Parece me llevó Dios allí para su salvación; pues no se atrevía á confesar con su cura, lo que había callado otras veces. En cierto lugar atajó la misión un grande escándalo, que estaba para suceder; porque un hombre tenía hecha llave falsa para entrar en un convento á comunicar deshonestamente á una persona, y vino movido de los sermones á confesarse conmigo, y no le quise absolver hasta que me trajera la llave, que estaba en poder de aquella mujer.

Entrada en servizo do salto de Portodemouros

No xornal “El Diario de Burgos” do 28 de febreiro de 1968 publicouse a seguinte nova:

ENTRADA EN FUNCIONAMIENTO DE UN NUEVO SALTO

Santiago de Compostela (Cifra). Ha entrado en funcionamiento el salto de Portodemouros, de la Empresa Hidroeléctrica Moncabril, situado en el río Ulla, en las provincia de La Coruña.

Esta presa es la más alta de España y la cuarta de europa – 81 metros- entre las denominadas “de materiales sueltos” o “escollera”. La superficie de su cuenca es de 1,190 kilómetros cuadrados y el embalse, con capacidad para unos trescientos millones de métros cúbicos, forma un largo de 12 kilómetros de longitud.

A lenda de San Xoan de Navas nun calendario do Concello

Do calendario editado polo Concello de Arzúa no 2012 obtemos esta lenda relativa a capela de San Xoán de Navas, pertencente á parroquia de Pantiñobre:

LENDA DE SAN XOÁN DE NAVAS

Hai unha tradición moi viva na parroquia de Pantiñobre que pon a orixe deste santuario en 1804. Foi construído por orde dunha pastora de Bustelo que perdera o seu rabaño de ovellas no medio dunha grande treboada de lóstregos e sarabia. E fixo promesa que se atopaba o rabaño levantaría unha capela na honra de San Xoán Bautista. Atopou o rabaño e alí onde o atopou mandou construír a capela.

Unha variante desta lenda di que a pastora foi sorprendida por unha fortísima tempestade e implorou a protección de San Xoán Bautista. Ocorreu, entón, que as ovellas acubilláronse o seu redor e alí onde elas estaban non caía nin choiva nin sarabia nin lóstrego. Cando a tempostade remitiu a pastora veu que todas as ovellas estaban con ela e, a pesar da moita choiva e sarabia que caera, estaban enxoitas de todo. Foi, entón, cando mandou construir, naquel mesmo lugar, a capela.

A Coral Polifónica de Arzúa en Uila Noua

Hoxe rescatamos do número 1 da revista Uila Noua, voceiro arzuán, publicado en 1986 a historia da coral polifónica de Arzúa. Na súa páxina 13, cunha foto do coro, incluiase este texto que reproducimos a continuación:

Por iniciativa de la Asociación de Padres de Alumnos del Colegio de Atocha, el día 9 de Febrero de 1976 se constituye la “Coral Polifónica de Arzúa”, habiéndose designado para dirigirla a D. Andrés Sampayo Sixto, párroco de Os Ánxeles y Cazallas de Melide; quien, gustosamente, accede de forma desinteresada a hacerse cargo de tal dirección.

Los ensayos empiezan a celebrarse los viernes, cambiándolos más tarde para los sábados, para que puedan asistir varios componentes que estudian en Santiago.

Al principio se contaba con una treintena de voces, la mayor parte femeninas, pero se van sumando hombres, alcanzando la cifra total de 45 componentes que actúan por primera vez en público con motivo de la clausura del curso escolar 1978/79 en el mismo Colegio de Atocha.

El 4 de Abril de 1981 es apadrinada por la “Coral Polifónica del Liceo de Noia” con un concierto celebrado por ambas Corales a las 8:30 de la tarde en la Iglesia Parroquial, marco que, por sus condiciones acústicas, es el usado habitualmente por las Corales invitadas. Para celebrar la “Puesta de Largo” o “Bautismo Artístico” se acude al restaurante “O Retiro” con la Madrina, donde se toman unos “pinchos” regados con un vino de una bodega riojana, regalo del representante de la firma. Los demás gastos son abonados por los componentes de la Coral de Arzúa y simpatizantes de la misma.

La magnitud que adquiere provoca lógicas desavenencias con algunos directivos de la Asociación de Padres de Alumnos del Colegio de Atocha, por lo que se considera oportuno por ambas partes el independizarse, formándose la primera directiva dentro de la Coral, que, por votación democrática entre los componentes queda como sigue:

Presidente: Dña. Pilar García Montero.
Secretario: D. Antonio Raposo Rodríguez.
Tesorero: D. Fernando Raposo Rodríguez.
Vocal 1º: D. Joaquín Bendaña Rivadulla.
Vocal 2º: D. Luis Vidal Abad.
Vocal 3º: D. Alberto Raposo Rodríguez.
Vocal 4º: Dña. María del Carmen Pedreira Lodeiros.

Toman como primer acuerdo el de poner una cuota de 50 Pts. a satisfacer mensualmente por los componentes, sin perjuicio de que si en algún caso es necesaria nueva aportación por gastos imprevistos se procederá al reparto equitativo entre todos los componentes, es decir, se autofinanciará.

Se sucedieron en el cargo de Presidente D. Fernando Quintela Vilas y D. Luis Vidal Abad con sus correspondientes directivas.

Se pasaron serios apuros económicos por el intercambio con otras corales, ya que los viajes suponen unos gastos, a veces, muy difíciles de afrontar; pero la buena relación con otros pueblos por este motivo merece el sacrificio.

Se suceden las actuaciones, catalogando como la más importante de los primeros tiempos el Certamen de Irmandade de Corales Populares galegas celebrado en Santiago de Compostela el 31 de Mayo de 1981, alternando con las mejores Corales de Galicia; en fechas posteriores actuaron en Melide, Noia, Sada, Riveira, Vegadeo, Goian (Tuy), Sobrado dos Monxes, Castiñeiriño (Santiago), Sigüeiro, Ferrol, As Pontes, Chantada…

En la actualidad cuenta con 36 voces mixtas. Ha tenido sus crisis como todo este tipo de agrupaciones, ya que la única satisfacción son las actuaciones que por suerte han sido numerosas, pero conlleva las bajas personales por motivos ajenos al interés particular.

______________________________________________

Ata eiquí chega a información saída do seo da mesma coral. UILLA NOUA ten a ben engadir que esta agrupación puxo en camiño o 1º CICLO DE INTERPRETES GALEGOS poñendo no seu haber un tanto importante na súa corta andaina artística. Patrocinado pola Dirección Xeral de Cultura da Consellería de Educación e Cultura da Xunta de Galicia, organizado pola Federación de corais Galegas e coa colaboración do Excmo. Concello de Arzúa, celebrouse o devantido Ciclo na Irexa Parrroquial de Santiago de Arzúa o día nove de Decembro de 1984.

Os arzuáns poideron escoitar as actuacións das Corais Colexiata do Sar, Polifónica de Melide (Coral que foi apadriñada ese mesmo día pola súa homóloga arzuán) e máis a anfitriona. O acto foi público e gratuíto.

    Ferido de bala na cabeza por disputa amorosa

    O xornal “La Voz de Galicia” daba conta o 30 de setembro de 1897 do seguinte suceso:

    Ingresó en el Hospital de Santiago Valentín Varela Martínez, del ayuntamiento de Arzúa, gravemente herido a consecuencia de un balazo que le dieron en la cabeza y que le penetró en la misma por encima de la oreja izquierda.

    El herido declaró que no sabe quien fué el autor de la lesión, aunque parece que fué motivada por cuestión de amores.

    El estado del herido es de tal consideración que se desespera de salvarlo.

    Praza de Galiza e Rua Neira Vilas polos anos 50

    Polo palco na praza da vila sabemos que esta imaxe é anterior o ano 1965, podería ser da décado dos anos 50. O edificio que actualmente ocupa a esquina de Rúa de Lugo con Rua Ramón Franco ainda non estaba construído.

    Superposición co aspecto que ten actualmente

    |Montaxe da foto antiga sobre a actualidade por Uxío Vaamonde

    |Foto antiga obtida do facebook de Armando Rodríguez Cascón

    Cando se enterraron en Arzúa toneladas de mexillón

    Según podemos ler no xornal “La Voz de Galicia”, en febreiro de 1971 foron trasladadas a Arzúa dende A Coruña e Sada maís de cen toneladas de mexillón contaminado (prohibeuse a súa comercialización), para ser enterradas nunha finca propiedade dunha empresa que dependía da Caixa de Aforros.

    Reproducimos esta nova do 23 de febreiro de 1971, que da continuación a outra do 19 do mesmo mes:

    AYER SE INICIÓ EL TRANSPORTE DEL MEJILLÓN A ARZÚA

    Fueron llevados unos 32.000 kilos

    A causa de la distancia, las operaciones sólo se realizarán por las mañanas.

    Ayer, según habíamos anticipado, se inició el transporte del Mejillón de La Coruña y Lorbé a la finca de Arzúa, propiedad de la Caja de ahorros, que al igual que la de Santa María de Oís -a donde se estuvo llevando hasta ahora la producción contaminada y a donde se volverá a llevar dentro de poco- está dedicada a la explotación de árboles frutales.

    Dado que la distancia es más del doble que a Oís, los transportes se harán solamente por las mañanas. Por las tardes se recogerá la producción de las bateas, para, por las mañanas, realizar el traslado y posterior enterramiento.

    Quizá por ser Carnaval, ayer muy poco fue el mejillón que salió. De La Coruña sólo un camión con 6.980 kilos, y de Sada parece que cuatro con 25.000.

    El sábado el transporte fue casi normal, si bien bajó la media de los 70.000 kilos, ya que en La Coruña se levantaron 40.120 que en cinco camiones fueron llevados a Oís, y en Lorbé 22.860, que salieron de Sada en cuatro camiones, al mismo destino.

    Foro municipal de Arzúa no século XIV

    No libro “Fueros municipales de Santiago y de su tierra” de Antonio López Ferreiro, publicado en 1895 e con edición facsimil de Ediciciones Castilla en 1975 recóllese na páxina 536 o foro otorgado que figura no chamado “Tumbo antiguo” do pazo arzobispal de Compostela.

    Hermida Rodríguez, no traballo “Acotaciones a los fueros de Mellid“, publicado en xuño de 1985 no boletín nº 3 do Centro de Estudios Melidenses Museo Terra de Melide di que os foros de Arzúa e de Melide son os dous da mesma época: do século XIV.

    No folio 73 do Tumbo antiguo, según López Ferreiro lese:

    Esto he o que arçobispo ha ena vila de Arçua; o tenporal e o espiritual. E o concello deulle dar dous cobres, e faser o arçobispo ou seu vicario dos dous cobres duas justicias, e deue fazer o juez e o notario ena dita vila.

    Iten quando o arçobispo vier de Castela, ou de Roma ou de cas del Rey, hanlle de dar os moradores de dita vila vn odre de viño e sasenta panes de senllos diñeiros.

    Iten a meadad das portages e a meadad das vozes e dos omezios, e a outra ameadade he do concello.

    Iten he padron da iglesia de Santiago d’Arçua.

    No folio 52 do mesmo Tumbo:

    en el dicho lugar de Arçua da el concejo al señor (al Arzobispo) cada que fuer o vinier a Castilla e pasare por y vn odre de vino e sesenta panes e vna perna de vaca.

    Iten ha mas el dicho señor la meytad del portaje, e la otra meytad lieuala el concejo del dicho lugar por priuilegio que ouieron de los arçobispos don beringuel e don pedro (D. Pedro V † 1351) para faser la cerqua; e fueles otorgado por onze anos que son pasados e mays seis anos; e agora cogenlo syn priuilegio nin confirmacion vuestra.

    Os emigrantes de Arzúa en Bos Aires organizan unha festa campestre

    O 13 de xaneiro de 1929 o xornal “El Correo de Galicia: órgano de la colectividad gallega en la República argentina” publicou o seu número 1.199, que na páxina 4 contiña esta nota:

    SOCIEDAD PARTIDO DE ARZÚA

    Si esta popular y simpática entidad no nos tuviese ya acostumbrados al éxito rotundo de todos sus festivales, bastaría tan solo el pic-nic realizado el pasado domingo en Vicente López, para demostrarnos la pujanza y arrestos de su comisión de fiestas.

    Destacábase claramente en la gran fiesta campestre de “Villa Belga”, el carácter galleguísimo de sus organizadores, pues al terceto típico del popular gaitero Manuel Varela, se unió la renombrada orquesta “Celta” que, tanto por su nombre como por su director, el conocido compositor J. Barreiro, supieron imprimir al festival el necesario prestigio.

    Fué proclamada reina de la fiesta, la hermosa y simpática señorita Sira Caamaño, cuyo triunfo mereció la unánime aprobación de la concurrencia.

    Sin tiempo ni espacio para hacer una crónica tan detallada como esta querida sociedad se merece, enviamos a sus dirigentes nuestras sinceras felicitaciones.

    Ricardo Cob, xefe de telégrafos de Arzúa represaliado no 1936

    Ricardo Cob Laguardia chegou en marzo de 1928 a Arzúa, para poñerse ao frente dunha estación telegráfica que levaba tempo clausurada, tal e como recolleu o xornal “El Ideal Gallego” do 29 de marzo dese ano:

    Arzúa foi o seu primeiro destino logo de aprobar as oposicións, e unha vez na vila fixo de dinamizador cultural, promovendo representacións teatrais, veladas e outras actividades. Xa unhos anos antes de chegar a Arzúa, estando en Carballo, representou o monólogo “Un cuento inmoral” (El Correo de Galicia, de 25 de marzo de 1923, páxina 7). Un exemplo da súa actividade no teatro, xa na nosa vila, atopámolo neste recorte de prensa de “La Voz de Galicia” de 24 de xaneiro de 1936.

    A militancia comunista de Ricardo Cob era publicamente coñecida, así que, como represalia, as novas autoridades fascistas trasladárono a Castro Caldelas o 21 de agosto de 1936 (número 120 do Boletín Oficial de Provincia de León). Foi acusado de tratar de dificultar dende o seu posto de traballo a difusión das consignas militares e das transmisións telegráficas emitidas polos rebeldes. Logo de Castro Caldelas foi trasladado a Maceda onde finou aos 65 anos.

    |Ficha de Ricardo Cob en nomes e voces

    |Bibliografía consultada:
    |Arzúa na memoria. Espello histórico dunha terra, de Armando F. Cascón Rodríguez, ISBN 8498120187, páxina 62
    |Unha nova ollada a represión franquista en Galicia: motivación e extracción social dos represores. O caso de Arzúa, de Daniel Lanero Taboas, SEMATA, Ciencias Sociais e Humanidades, ISSN 1137-9669, 2007, vol. 19, páxina 237