O balón de ouro que xogou en Arzúa

Luis Suárez Miramontes (A Coruña, 1935 – Milán, 2023), xogador do Deportivo da Coruña, do Barça e do Milán, distinguido co balón de ouro en 1960, seleccionador nacional de España, xogou no Arzúa.

Nesta nova emitida pola TVG o 14 de abril de 2017 amósase un recorte de prensa co título “El fútbol de Antano en Arzúa” con este pe de foto:

En el año 1954, el Arzúa disponía de un gran conjunto y en la presente lucía una de sus formaciones que había empatado con el Santiago a dos goles. Componen esta formación, Lirio, Ricardo, Chono, Pimentel, Cachita, Alberto, Abad, Pepiño, Quico, Julio y Modesto. En otras formaciones de esta temporada figurarían Luis Suárez, nuestro recordado internacional en dúa día mejor jugador de Europa y Veloso, otro internacional español. La anécdota de este encuentro con el Santiago: la recaudación de 1.233 pesetas. Hoy el equipo de fútbol de Arzúa pretende revivir mejores tiempos y para ello viene llevando a cabo una labor de protección a la cantera con aspiraciones de valerse por si solo de la misma y evitar con ello el descalabro de su economía.

No listado de partidos disputados polo Arzúa F.C. (o equipo do casino de Arzúa) que figuran no artigo de Xosé Anxo Iglesias Gómez no libro publicado en 1992 con motivo dos 25 anos do CSD Arzúa (páxina 323, Catro meditacións encol do C.S.D. Arzúa) e que está feito con notas manuscritas de Quico (Enrique Costoya, un dos xogadores) o nome “Suárez” figura en dous partidos do ano 1953, con duas victorias para os arzuáns:

  • 16 de xullo de 1953, Arzúa F.C. – Ordes 2-1
  • 2 de agosto de 1953, Lalín – Arzúa F.C. 2-3

No vídeo, titulado “A temporada perdida do balón de ouro galego, Luis Suárez, no Arzúa” podemos ver a Fran Cañotas, directivo do S.D. Arzúa e a Luis Rodríguez Cascón, socio número 1 que lembraba a Luis Suárez xogando en Arzúa e que se lle mercaran unhos zapatos, narra a victoria sobre o Lalín. Tamén se reproduce un fragmento dunha emisión radiofónica no que o propio Luis Suárez confirma que xogou no Arzúa.

Un dos que xogou no Arzúa F.C. con Luis Suárez foi Pepino, irmán do tamén xogador Lirio, gran afeccionado ao fútbol e un dos fundadores do C.S.D. Arzúa. A súa zapatería, herdada do seu pai o señor Pedro, e situada na Rúa do Carme esquina Rúa Hipócrates, converteuse nun verdadeiro templo futbolístico: estaba decorada con fotos do equipo de Arzua e das suas estrelas mais brillantes, a que máis destacaba e chamaba a atencion dos rapaces, era a de Luisito Suarez, daquela xogador do Barça. Ao lado das fotos habia un aparato de radio Philips e a zapatería convertíase nun salón onde escoitar os partidos, según lembra Jesús Bendaña.

Tres fábricas de gasesosas en Arzúa

Na vila de Arzúa houbo polo menos tres fábricas de bebidas espumosas: gaseosas, sifóns e ata refrescos de limón e laranxa. Non dispoñemos de documentación ou fotografías sobre elas, recopilamos aquí o que nos contaron os que ainda gardan lembranzas daqueles negocios e fotos das botellas que levan o nome (e ata o escudo) de Arzúa.

Se algún dos lectores dispón de máis información ¡que a comparta! (enviando un correo electrónico ou deixando un comentario)

La ideal

Pensamos que a primeira fábrica de gaseosas e sifóns que houbo en Arzúa estivo ubicada inicialmente na rúa que conduce cara o cemiterio e que hoxe leva o nome de Neira Vilas. Foi o seu primeiro propietario Ramón Quintela Montero (Tenazas) que logo vendeu á sociedade formada or Manuel Fernández Rua (Cardeiro, non confundir co seu fillo Manuel Fernández Labandeira, tamén coñecido por ese nome) e Piñeiro. Máis adiante foi trasladada á Rúa Ramón Franco.

Aspecto actual da fábrica La Ideal, na rua Neira Vilas

Esta fábrica, cando era propiedade de Ramón Quintela Montero, contaba cun camión de reparto popularmente coñecido como “Anaquiños”.

Os nenos de Arzúa axudaban a quitar auga cunha bomba, e cobraban en especie (con gaseosa)

Bomba que estivo instalada na fábrica de gaseosas “La ideal”
Anuncio de 1965

Espumosos Varela

José Varela Lamas foi socio co seu concuñado José María Paz en Espumosos Varela, que tiña a fábrica na Rúa Ramón Franco número 12.

Nesa fábrica de bebidas espumosas, ademáis de gaseosa embotellábase sifón e un refresco de sabor laranxa ou limón chamado “Dux”

Contaba para o reparto cun camión marca Avia de tres marchas coñecido co nome de “Berberecho”

Anuncio de 1964

Agarimosa

En torno a 1981 Marcelino Penas Alamancos mercou a José Varela a súa fábrica de gaseosas, trasladouna á Fraga do Rei número 51, e foi progresivamente sustituindo as botellas polas dunha nova marca: “Agarimosa”

A lenda de San Xoan de Navas nun calendario do Concello

Do calendario editado polo Concello de Arzúa no 2012 obtemos esta lenda relativa a capela de San Xoán de Navas, pertencente á parroquia de Pantiñobre:

LENDA DE SAN XOÁN DE NAVAS

Hai unha tradición moi viva na parroquia de Pantiñobre que pon a orixe deste santuario en 1804. Foi construído por orde dunha pastora de Bustelo que perdera o seu rabaño de ovellas no medio dunha grande treboada de lóstregos e sarabia. E fixo promesa que se atopaba o rabaño levantaría unha capela na honra de San Xoán Bautista. Atopou o rabaño e alí onde o atopou mandou construír a capela.

Unha variante desta lenda di que a pastora foi sorprendida por unha fortísima tempestade e implorou a protección de San Xoán Bautista. Ocorreu, entón, que as ovellas acubilláronse o seu redor e alí onde elas estaban non caía nin choiva nin sarabia nin lóstrego. Cando a tempostade remitiu a pastora veu que todas as ovellas estaban con ela e, a pesar da moita choiva e sarabia que caera, estaban enxoitas de todo. Foi, entón, cando mandou construir, naquel mesmo lugar, a capela.

O inventor Leite e a súa “lucha” na fonte da praza

Don Ramón Leite era o propietario de “Recauchutados Leite”, un negocio situado no baixo do antigo Rexistro da Propiedade (actual Rúa Santiago número 42), no que empregaba unha máquina da súa invención para reparar os pinchazos dos coches, que funcionaba cunhas planchas que daban calor e derretían o neumático. Pero está máquina que reparaba pinchazos, non foi o único invento deste veciño de Arzúa que vivía nas casas de Valiño: tamén inventou unha máquina para limpar verquidos no mar que el mesmo foi probar a Vigo, e traballou nun motor de auga por electrólise que quixo adaptar ao seu Seat 800 (inicialmente branco, pero que logo pintou de azul clariño), este coche modificado por Ramón Leite non tiña tubo de escape, so unha reixa de aireación no lado dereito e era o que o propio Leite usaba para desprazarse.

Este home era pequeno, coxo, e sempre falaba castelán. Se algunha vez se pasaba bebendo, recuperábase durmindo no chan da actual Rúa Fonte.

Pois nunha noite de esmorga, na que se xuntaron varios borrachos na praza de Arzúa, unhos cantos colleron ao noso inventor e metérono na fonte que veu a ocupar o lugar do palco na praza, e Ignacio ou Nasiño, o criado de Ramonciño, natural da Serra de Outes, mentres miraba para Ramón Leite, mollado de pes a cabeza, dicía como falando para si “Lúchate carallo, lúchate. Xa te ían a luchar na casa”.

Casualidades da vida, parece ser que esa fonte que houbo na praza, tiña un sistema feito coa caixa de cambios dunha vespa que facía ir cambiando os chorros, ideado entre varios arzuáns e no que contribuíu Don Ramón Leite co seu enxeño, antes de ser remollado nela.

Este peculiar inventor rematou os seus días en Santiago, na casa da súa filla.

Xan do Recho e o Laberco

Grazas ao número 1 da revista “Uila noua: voceiro arzuán”, publicado en 1986, sabemos deste conto que recolleu Manoel Cajaravile Pensado no seu libro “Debullando Folklore” (A Coruña 1983). Na revista publicouse con un debuxo de J. Fonte. A continuación reproducimos o conto:

Eu na miña vida vin dúas persoas que se levaran tan mal como Xan do Recho e máis o Laberco. Decote andaban rifando, í eso que vivían porta con porta.

Xa tiveran dous preitos: ún pola auga do regadía, e outro por un carballo.

O máis fermoso do caso foi que o carballo non era de ningún. O carballo nacera entre a leira dún e máis a do outro, pro como estaba metido no camiño do río, resultóu sere do Estado.

Entre abogados, escribentes, viaxes a cidade e outras cousas quedaron polas portas.

Un día saía da casa o recho coa cabra á corda, e o Laberco que estaba na porta díxolle:

-¿Onde vas con ese castrón?

-¿E logo ti non ves que é unha cabra?

-Non estou a falar contigo; estou falando coa cabra.

Xa se armou

Pubricado por M. CAJARAVILLE PENSADO no libro”Debullando Folklore”, A Coruña 1983.

Confesarse e non morrer… ¡que dirá o Chono!

Volvo a coller prestado outro conto de Arzúa atopado en internet e magnificamente recollido por alguén que firma como O Perello a primeiros do 2008 para o disfrute de todos os arzuáns. Transcribo literalmente e logo enlazo ao sitio orixinal:

De agonías, sacramentos e xuramentos

En Arzúa, na rúa de Pastoriza, atópase a casa que está por ser a mais antiga da vila. Nela, están hoxe as oficinas do Centro de Acollida do proxecto Leader, pero ata entón, foi desde sempre a casa dos de Benito, sendo Maruxa a súa derradeira moradora.Maruxa estaba casada con Jaime García, ó que todos coñecíamos como Chaquetas,un dos homes mais ocorrentes da vila e que, por sí mesmo, encheríanos o blog coas súas anécdotas.Pero neste caso, Jaime vai a ser protagonista indirecto, xa que o que imos a contar pasou na súa casa por mor de estar él ó borde da morte. que, dito sea de paso, desta vez non o levou consigo.Vamos cos feitos:Tan grave estaba Jaime, que a familia decidiu chamar ó crego para poñerlle a extrema unción. E mentres D. José Simón Caamaño estaba a cumprir co sacramento, abaixo, apoiado na porta, de costas ás escaleiras do cuarto, e mirando para a rúa, estaba Ignacio López (Ignacio de Abaixo para todos), amigo do enfermo. De súpeto, aparece a toda mecha pola rúa, Luis Quintás, coñecido como Luis do Grilo, tamén amigo do enfermo, e que acababa de enterarse da mala nova. Ignacio, preso da emoción, ó ver a Luis, vota as mans á cabeza e dille: “¡Ay Grilo, mec… en D…, que morreu Chaquetas”. Pero non se percatou de que mentres él falaba, baixaba D. José Simón polas escaleiras, xa cumprida a súa misión. E ó oir as verbas de Ignacio, o crego contestoulle por detrás: ” Aún no murió, Ignacio, pero… menudas oraciones reza usted por su alma”.Feliz 2008 e ata outra.

CODA

Na linguaxe musical, unha CODA é un remate lucido co que remata unha peza. E como toda boa obra musical, este conto tamén ten unha CODA engadida polo protagonista indirecto desta historia: Jaime “Chaquetas”:Como dixemos antes, Chaquetas non morreu daquela, e pasado algún tempo saiu do leito e botouse fora. ¿Sabedes cal foi o seu primeiro comentario? – ¡Qué dirá o Chono de min, vir o cura a confesarme e non morrer…!

| Copiado do blog Contos de Arzúa

Os que pagaron o chiculate

No número 487 da publicación “Vida Gallega: ilustración regional” publicado o 10 de xuño de 1931, na sección “Contos d’o Turreiro” Avelino Rodríguez Elías recolle un conto escrito en galego, que non ten desperdicio:

Co monopolio dos trasportes mecánicos por carreteira acabaronse as competencias, hastra qu, o Goberno da Repúbrica ordenou de darlle unha volta, consentindo outra vez as loitas an’tras empresas pra ben do púbrico.

Por maís qu’o púbrico ven ser, no fin de contas, quen paga os vidros esnaquizados.

¿Que non? Pois ehi vos vai unha historia antiga.

Foi polos derradeiros anos do século pasado, na´quil tempo das delixencias, que non sei por qué ll’habían chamar así, pois a verdá é que non había cousa menos delixente.

Dende Santiago hastra Lugo faguía servizo unha delixencia d’isas, e como non tiña quen lle fora a man, cobraba por viaxeiro e maís por bulto o que lle da’ba gana.

A empresa gañaba diñeiro coma terra.

Maís non hai cousa que desperte a cobiza d’uns com’as ganancias d’outros, e á empresa do conto logo lle saleu un competidor.

Foi éste outra empresa que puxo unha delíxencia na mesma liña.

A empresa vella coidou que ll’iba ser fácil arredar do seu camiño a empresa nova, y-encomenzou por rebaixal-os prezos.

A empresa nova fix’o mesmo.

A vella tornou a rebaixar.

A nova inda puxo os prezos maís de rastro. Pol-las vistas tiña cartos d’abondo para mantel’a competencia.

Chegou a vella a pol-o asento a dous reas e os bultos a rial.

Mais á nova non ll’importou: puxo o asento a rial e os bultos de valde.

A vella levou cada viaxeiro por un cadelo.

A nova, compretamente gratis.

Coma non era pusibre rebaixar máis, a vella tornou a faguelo-o mesmo.

D’aquela a nova xa non lle abondou leval-os viaxeiros de valde, senón que enriba. inda lles deu chiculate, cando chegaban a Arzúa.

A vella tivo que dar chicolate con bizcoitos, pra non quedar por debaixo.

Xa non quedaba máis que faguer.

Destonces os da empresa nova foron ver ós da vella, e dixeronlle:
– Xa viron vostedes que nós non estamos dispostos a non nos deixar vencer.
– Nosoutros tampouco – responderos os contrarios,
– Máis isto non debe seguir, porque’estamos faguendo o primo tanto vostedes como nosoutros.
– Iso nin que decir ten.
– Pois logo debíamos enterdernos.
-Alá vostedes.
-¿Mais vostedes estarían dispostos a chegar a un entendemento?
-Según.
-Axuntando as duas empresas.
-Pensarémol-o
-Pois pénseno.

Vaia se o pensaron, porque a cousa ben merecía que botasen contas.

Total, que s’axuntaron as duas empresas, puxeron os prezos que lles deu a gana; e os que tiveron que coller dimpois aquílas delixencias, non soyo pagaron o asento, senón tamen o chiculate e mail-os bizcoitos qu’engoliran os viaxeiros anteriores.

Levábanse mal unha sogra máis unha nora

Antón Santamaría e Dorothé Schubarth recolleron en Maroxo, en 1979 este conto, narrado por unha muller chamada Salomé. Compartimos o audio e transcribimos o texto:

Levábanse mal unha sogra máis unha nora, entonces, á sogra, deulle un accidente e botou unha chea de días sin resucitar, pero non morreu. E xa a levaban para ir enterrar. Levábana, iban xa con ela na caixa, pero, naquel día iban as caixas abertas, non iban tapadas coma ahora. E pasaron por baixo dun carballo, e iban os homes con ela, a hombros, e ela aquel alto que iba na caixa, volveulle o sentido, e veu que a levaban na caixa e levantou sentada e enganchouse na pola dun carballo. E despois, claro que se houbo que ir con ela para casa, dende logo. Pero despois, ao cabo dun ano morreu, morreu de verdade, e iban con ela e a nora choraba por ela (facía que choraba), e dicía: “Miña nai non a és, miña sogra é mal dito, ¡adios nai do meu home!, ¡adiós nai do meu home!, ¡arredar do carballo que non faga como o ano pasado!”.

Unha multa con algo de “exceso”

Arzúa e rica en “contos”, transmitidos de xeito oral, e seguramente verídicos ou cunha base certa. Non son doados de datar, nin están moitos recollidos, pero todos forman parte do patrimonio inmaterial dos arzuáns e merecen ser preservados. A continuación reproduzo literalmente un atopado en internet por alguén que firma como “O Perello” e a quen lle debemos agradecer que preservara para todos uns poucos de estes “contos”. Dateino no, 1960, pero ben podería ser de dez anos antes (ou despois). Calquera contribución sobre esta ou outra historia de Arzúa será benvida no enderezo info (arroba) arzua.net:

Hai nos baixos da casa do concello dous portelos a ambolosdous lados da porta principal, que dan acceso ó oco por donde se descolgan as pesas do reloxio. Aínda cando eu era un rapaz, adoitaban estar abertas. Os cativos íamos alí con esa mistura de curiosidade e medo que impoñían aquelas enormes espadas de Damocles. Pero o seu interior tamen era alivio para vexigas apuradas de xente de paso por ese lugar.
E aquí arranca o conto de hoxe. Un bo día, un veciño dunha parroquia deste concello (creo recordar que S. Martiño de Calvos), estaba regando no serrín que cubría o solo de un deses ocos co que lle sobraba no corpo, cando foi sorprendido in fraganti por un garda municipal. Éste, decidiu escarmentar ó infractor e espetoulle unha multa por “horinar en los bajos del ayuntamiento” e un importe dunhas 15 pesetas que daquela era algo así como 30 euros de agora.
O pobre do veciño, subiu ás oficinas do xulgado, que se atopaban arriba, do lado que da á calle do Norte buscando a Victoriano, a quen coñecía, coa esperanza de que lle aforrase as 15 pesetas. E chegado xunto del, díxolle si habería maneira de quitarlle a multa ou, se non toda, alomenos “quitarlle algo”. Victoriano mirou o papeliño da multa e coa súa sorna habitual, contestoulle: “Como non lle quite a H a horinar…”

|Copiado do blog Contos de Arzúa

Un cantar de Arzúa e outro de Rendal

En 1923, a “Librería de los sucesores de Hernando” editou en Madrid o “Diccionario Geográfico Popular de cantares, refranes, adagios, proverbios, locuciones, frases proverbiales y modismos españoles” recollidos e ordenados por Gabriel María Vergara Martín. Inclue na páxina 78 estos versos recollidos en Arzúa:

As rapaciñas d’a Arzúa,
eu direi quen elas son;
collen seu pai polas barbas,
“Anda por eiqui, castrón”.

Indo para Santiago,
n’o encontrei senon urtigas;
volvéndome para Arzúa,
¡ai qué lindas raparigas!

Quédate con Dios, Arzúa,
con ventanas e vidrieras,
que de todos me despido
menos d’as mozas solteiras.

E recollida en Rendal (que figura erroneamente como Bendal), na páxina 297:

O cura de Rendal
non ten camisa lavada;
¡que viva o cura d’Arzúa!
ventecinco n-a colada.