Fernando Calderón Collantes, deputado por Arzúa, marqués e ministro de xustiza

No número 32 do Boletín do Centro de Estudos Melidenses – Museo Terra de Melide (2019) pubicouse o artigo “Deputados a Cortes polo Distrito de Arzúa (1846-1923)”, obra de Armando F. Cascón Rodríguez e Fernando Suárez Golán. Un deses deputados foi don Fernando Calderón Collantes, elexido polo distrito de Arzúa en abril de 1872, con 6.729 dos 6.732 emitidos. Esto é o que di o artigo:

A división do Partido Progresista provocou a convocatoria das segundas eleccións celebradas durante o breve reinado de Amadeo I, o 3 de abril de 1872, que gañaron os conservadores, en coalición cos progresistas liderados por Práxedes Mateo Sagasta. Polo Distrito de Arzúa resultou elixido Fernando Calderón Collantes, a quen o rei Alfonso XII había de concederlle o título de Marqués de Reinosa, vila onde nacera o 21 de febreiro de 1811. Pese a non ser galego de nacemento, a súa formación política realizouna toda ela en Galicia, á que representou en numerosas ocasións, xa que o seu pai, Manuel Santiago Calderón, deputado durante o Trienio Liberal, pasou a vivir na cidade da Coruña ao rematar a súa breve e fracasada experiencia política.

Fernando Calderón foi elixido deputado por algunha das circunscricións ou distritos electorais da provincia da Coruña, segundo a lei electoral vixente, de xeito case ininterrompido dende 1843 ata 1871, ano no que pasou ao Senado. En 1872 regresou ao Congreso dos Deputados, representando ao Distrito de Arzúa durante a segunda lexislatura. Dende 1870 identificábase co Partido Conservador, se ben inicialmente militara no Partido Moderado e dende 1858 pertencera á Unión Liberal de O’Donnell, quen o nomeou por primeira vez Ministro de Gracia e Xustiza en 1865. Máis tarde, xa durante a Restauración e militando no Partido Conservador de Cánovas del Castillo, volvería a ser ministro de Gracia e Xustiza en 1875, ministro de Estado entre 1875 e 1877 e, de novo, de Gracia e Xustiza entre 1877 e 1879.

Antes do seu paso á alta política, o perfil desenvolto por Fernando Calderón en Galicia foi, en certo modo, tanxencialmente oposto ao de Benito Sánchez Freire, quen o precedeu inmediatamente na representación do Distrito de Arzúa no Congreso dos Deputados. Fronte á fidelidade carlista de Sánchez Freire, Calderón Collantes caracterizouse por un liberalismo consecuente que se materializou, de feito, na persecución das partidas carlistas como xefe da Milicia Nacional de Ribadeo e, logo do seu nomeamento en 1838, como xuíz de Vigo.

O deputado polo distrito de Arzúa Benito Sánchez Freire

Nas eleccións do 8 de marzo de 1871 no distrito de Arzúa había 7.712 persoas con dereito a voto (sufraxio universal masculino). Votaron 5.782 electores (o 75% do censo) dos cales 5.780 (o 99,96%) elixiron a Benito Sánchez Freire. Foi deputado ata o 24 de xaneiro de 1872.

O número 32 do Boletín do Centro de Estudos Melidenses – Museo Terra de Melide, publicado en 2019 inclúe o artigo “Deputados a Cortes polo Distrito de Arzúa (1846-1923)”, firmado por Armando F. Cascón Rodríguez e Fernando Suárez Golán. A continuación reproducimos o apartado de dito artigo adicado a Benito Sánchez Freire:

As eleccións xerais de 1871 foron as primeiras do breve reinado de Amadeo I, unha vez aprobada a Constitución de 1869. Celebradas o 8 de marzo baixo sufraxio universal, deron lugar a un congreso dominado pola Coalición Progresista-Liberal, se ben entre a oposición destacaban os deputados republicanos federalistas e os englobados na Comunión Católico-Monárquica liderada por Cándido Nocedal. Precisamente nesta última se integraba o deputado do Distrito de Arzúa, Benito Sánchez Freire. Fillo primoxénito dos señores do pazo de Golmar, na freguesía de San Andrés de Roade, do concello de Sobrado dos Monxes, nacera o 4 de maio de 1821 e casara con Elisa Varela, herdeira do pazo de Furelos, en Melide. A súa familia estaba emparentada co cóengo ilustrado Pedro Antonio Sánchez Vaamonde, e, sobre todo, era próxima á causa do carlismo que, como ten demostrado Xosé Ramón Barreiro, enraizou especialmente no triángulo formado por Sobrado, Melide e Arzúa, precisamente porque aquí era apoiado polas clase dirixentes, curas e fidalgos como Benito Sánchez Freire.

En calquera caso, a experiencia política de Sánchez Freire, como en xeral dos seus compañeiros carlistas, foi inútil, de maneira que nin participou nas sesións nin se volveu presentar, pois xa dende 1872 o carlismo optou por cambiar de estratexia e iniciar a loita armada.

O deputado a cortes por Arzúa, Jacobo Andrés García

O 10 de maio de 1851 houbo eleccións a Cortes, e en Arzúa enfrentaronse Jacobo Andrés García e José Joaquín Barreiro Ferro (deputado do distrito dende 1846). Rexía daquela un sistema de sufraxio censitario, polo que unicamente podían votar 239 persoas en todo o distrito. Acudiron a votar 178, dos cales 134 votaron a Jacobo Andrés García, que foi deputado ata que perdeu o 4 de febreiro de 1853 contra José Joaquín Barreiro. No número 32 do Boletín do Centro de Estudos Melidenses – Museo Terra de Melide, publicouse o artigo “Deputados a Cortes polo Distrito de Arzúa (1846-1923), obra de Armando F. Cascón Rodríguez e Fernando Suárez Golán, e no apartado adicado o deputado que nos ocupa hoxe pódese ler:

En xaneiro de 1851 formouse o gabinete presidido por Bravo Murillo, que se propoñía deixar a un lado a política para centrarse na legalidade e a economía. Sen embargo, a oposición que atopou no Congreso obrigouno a disolver as Cortes e convocar eleccións para o 10 de maio, nas que os progresistas decidiron tomar parte activa. Polo Distrito de Arzúa resultou elixido Jacobo de Andrés García, avogado compostelán, quen interrompía así, de xeito momentáneo, a carreira política de José Joaquín Barreiro, quen fora elixido nas dúas contendas anteriores e que volvería de novo ao Congreso en 1853, como queda dito.

Jacobo de Andrés era doutor en dereito pola Universidade de Santiago de Compostela e, segundo Barreiro Fernández, na propaganda electoral apareceu como catedrático desta mesma universidade, se ben probablemente o fose da de Madrid, cidade na que residía dende 1829. A de 1851 foi a súa primeira lexislatura no Congreso, no cal apenas tivo participación algunha. Repetiría en 1857, xa polo Distrito de Carballo.

Eleccións municipais de 1903 anuladas

O xornal “El Correo de Galicia” publicou o 19 de decembro de 1903:

La Comisión provincial anuló las elecciones municipales ultimamente celebradas en los Ayuntamientos de Boimorto y Arzúa, en donde impera el más relajado y brutal de los caciquismos que se conocen.

Hora es de que las cuadrillas que se enseñorearon de los destinos administrativos del distrito de Arzúa, terminen de asolar aquel país, encomendándose á los tribunales de justicia (ya que no á la Guardia civil como era la derecha), pongan en claro los mil atropellos y abusos cometidos con los infelices montañeses en Boimorto, Sobrado, Mellid, Santiso y Arzúa.

Los hombres honrados así lo esperan, y el país en masa lo ansía febrilmente.

Logros acadados polo primeiro goberno municipal republicano en 1931

A vitoria das listas republicanas nas eleccións municipais de todo o estado español o 12 de abril de 1931 provocou un cambio de réxime político e a proclamación da Segunda República. En Arzúa tamén gañaron os republicanos, e no xornal “La Voz de Galicia” de 2 de xuño de ese ano, resúmese como quedou conformado o novo concello:

Arzúa: catorce de la F.R.G, y tres socialistas

“F.R.G.”, que obtivo 14 dos 17 concelleiros son as siglas da Federación Republicana Gallega, que integraba á Organización Republicana Gallega Autónoma (O.R.G.A. de Santiago Casares Quiroga e Antón Vilar Ponte) co Partido Radical e o Partido Republicano Radical Socialista.

Pois ben, oito meses despois deste cambio histórico, o correspondente do xornal “La Voz de Galicia” fixo este balance na páxina oito, o día 31 de decembro de 1931:

La honrada labor administrativa que viene desarrollando la primera Corporación municipal republicana que, con el beneplácito popular, nos rige desde hace apenas ocho meses, es digna de todo encomio y alabanza; y nos place hacerlo público para satisfacción y estímulo de los concejales interesados, así como para que ello sirva de ejemplo a los que, en su día, hayan de sustituir a los actuales ediles en los sitiales de la Consistorial.
Durante un tan corto período de tiempo, y con un exiguo presupuesto cuyo déficit inicial ascendía, según parece, a 4.000 pesetas, se efectuaron en esta villa y su término, además de otras de menor cuantía, las siguientes obras de relativa importancia:
Primero.-Pavimentado con hormigón de veinte centímetros de espesor, de la calle del Carmen en una superficie total de 420 metros.
Segundo.-Construcción de aceras de hormigón en los frentes de la Casa Consistorial con una extensión de 196 metros superficiales.
Tercero.-Pavimentado con “chapacuña” de la travesía que pasa por frente a la iglesia parroquial.
Cuarto.-Construcción de un puente de relativa importancia en la parroquia de Rendal y sitio denominado Rendal de Abajo.
Quinto.-Reparación y saneamiento de la fuente pública enclavada en el lugar denominado Fraga del Rey.
Sexto.-Reparación del edificio municipal destinado a escuela de niños núm. 2 de esta villa.
Séptimo.-Reparación del edificio también municipal destinado a casa-escuela en la parroquia de Burres.
Octavo.-Arreglo del pavimento de la Plaza de la República y construcción de una verja en la misma con amplia escalinata de acceso.
Noveno.-Reparación del camino (ahora carretera), que pasa por el sitio conocido por “cima del lugar”.
Y lo verdaderamente sorprendente es que, en toas las relacionadas obras, ejecutadas por administración, solamente se han invertido poco más de 8.000 pesetas, según resulta de los contratos que hace públicos la Corporación y se facilitan a quien desee verlos, en las oficinas municipales.
Quizás en épocas no muy remotas, una sola de las mencionadas obras hubiera costado al Ayuntamiento una cantidad mayor que la total invertida ahora con régimen republicano, en las obras mencionadas.
Merece, por lo tanto, toda clase de elogios el alcalde y los concejales que así saben hacer honor al compromiso contraído con el pueblo que los eligió para administrar los intereses comunales. Y nosotros, que criticaremos los actos de la Corporación municipal cuando merezcan ser criticados, no regateamos en esta ocasión nuestro aplauso sincero a la primera Corporación republicana de Arzúa, por su actuación acertada y por su honrada labor, aun cuando entendamos que, procediendo de otra forma, no podrían ser considerados como republicanos los señores que la constituyen.
Pero ahora el pueblo se pregunta: Si el presupuesto municipal del año actual es exactamente igual al de los años 1928, 1929 y 1930 ¿en qué invertían los dineros comunales las anteriores Corporaciones monárquicas? ¿Donde están las obras que debieron ejecutarse durante el tan prolongado como vergonzoso período dictatorial?
Nadie recuerda en Arzúa que la Corporación municipal se preocupara en estos tradicionales días de Pascua de los desheredados de la fortuna. Tuvo que ser el actual Ayuntamiento republicano quien iniciase la buena y cristiana costumbre de repartir socorros a los pobres de la villa para que pudiesen atender a sus más perentorias necesidades en los días clásicos de bullicio y algazara. Ello honra a estos viejos republicanos y hace resaltar aún más el abandono y desidia de los que mangonearon la cosa pública hasta que el cambio de régimen les obligó a reintegrarse a sus casas, de donde no debieran haber salido nunca.-Corresponsal

Cando a política fixo que parase o reloxio de Arzúa

O xornal “La Voz de Galicia” do 20 de abril de 1884 recolle unha noticia que, según nos di, foi publicada antes noutro xornal (“La Gaceta de Galicia”) e que se refire ao reloxio do concello e como os avatares políticos influiron no seu funcionamento. Di así:

Dice La Gaceta de Galicia:

El ayuntamiento de Arzúa, hechura del Sr. Cánovas, ha dejado cesante al encargado de darle cuerda al reló de aquella villa, el cual empleado ganaba un real diario.

La economía del nuevo municipio, consistió en nombrar uno de los suyos con un aumento de sueldo.

Pero he aquí que el pueblo se alarmó, de la noche á la mañana de un modo imponente.

El reló daba tantas y tantas horas que Dios sabe á donde iría á parar, si los vecinos, gente de órden, no hiciesen callar al medidor del tiempo, á mano armada; es decir, tomándole el pelo… y paró.

Los vecinos quieren que se reponga al que antes estaba encargado de dar cuerda, como mas entendido.

El otro, es decir, al amigo del ayuntamiento se llama Perico, y se arma cada lío con lo de “Périco tu no sabes”, “Perico tu no entiendes”, que es cosa de reirse.

Por fin, el reló dicen que no da la hora después de dar tantas juntas.

Opino que se le acabaron, y hasta que se encarguen más…

No se dará la hora en Arzúa.

Es decir, la hora dánla esos ayuntamientos de la novísima recopilación.

Y eso que andan atrasados.

Outra versión do mesmo feito apareceu na mesma data noutro xornal, en “El Correo Gallego: Diario político de la mañana” (número 1662):

En el Ayuntamiento de Arzúa anda todo descontrolado.

Menos el reloj, que ese ya ni se mueve.

Por intrigas electorales se dejó cesante a la persona encargada de darle cuerda, sustituyéndole otro empleado á quien se asignó doble dotación.

Pero el reloj empezó a negarse á repetir las horas y ahora para fin de fiesta dejó de andar.

El vecindario atribuye este fracaso á la ineptitud del nuevo encargado de dar cuerda al reloj.

¡Y mire V. que contrastes!
Hay quien opina en Ferrol
que ese desconcierto solo
intrigas de Hermida son;
pues quiere seguramente
ver descompuesto el reloj
para que no sepa nadie,
de una legua en derredor,
á las horas que se empieza
y se acaba la elección.

Un ferido grave nun acto electoral

Na cidade da Coruña, o venres 15 de febreiro de 1918 publicouse o número 311 do xornal “El Ideal Gallego: diario católico, regionalista e independiente” con, entre outras, esta nova en primeira páxina:

Las elecciones en Arzúa.

Un herido grave.

Comunican al Gobierno civil, desde Arzúa, que con motivo de la llegada a dicho pueblo del candidato a diputado a Cortes, marqués de Casa Pardiñas, hubo disturbios haciéndose muchos disparos de arma de fuego.

Resultaron varios individuos heridos; a uno de ellos, que lo está de gravedad, hubo que trasladarlo al Hospital de Santiago.