O xuiz de Arzúa actuou contra o arcebispo de Santiago na I Guerra Carlista

No marco da I Guerra Carlista o arcebispo de Compostela, frei Rafael Vélez foi desterrado por financiar aos carlistas, e este feito está relacionado con Arzúa.

Nunha nota a pé de páxina do libro El carlismo gallego, do profesor Xosé Ramón Barreiro Fernández podemos ler que nun proceso de 1834 contra o párroco de Pantiñobre o carlista Manuel López (da facción de Antonio López) declarou que o arcebispo de Santiago axudou a causa con 13.000 duros (nota 228 páxina 141). No mesmo libro podemos ler que o arcebispo Rafel de Vélez era a cabeza visible do carlismo galego (presidente da “Junta gallega”) e que foi desterrado en 1835, aínda que non como resultado dun xuizo, se non por unha disposición administrativa do Capitán Xeral de Galicia, don Pablo Morillo. O Capitán Xeral decidiu desterralo sen xuizo previo xa que unha causa contra un arcebispo estaba sometida a tales peculiaridades que o proceso resultaría interminable e o proceso non causaría efecto algún. Unha mostra destas peculiaridades vese no proceso iniciado polo xuíz de Arzúa contra o arcebispo por financiar aos carlistas, e que daría lugar a unha consulta do Tribunal Supremo as Cortes, tal e como se le nunha publicación da Gaceta de Madrid do 14 de maio de 1837. Reproducimos o texto da publicación a continuación:

Los Sres. Secretarios de las Cortes con fecha 10 del actual me dicen lo siguiente:

Excmo. Sr.: Las Cortes han tomado en consideración la consulta del tribunal supremo de Justicia, que V.E. nos dirigió con fecha 22 de Marzo próximo pasado, promovida con motivo de la sumaria formada por el juez de primera instancia de Arzua contra el M. R. arzobispo de Santiago, sobre si facilitaba dinero á los facciosos; y en su vista han tenido á bien declarar, que corresponde á dicho supremo tribunal de Justicia el conocimiento de las causas criminales que por la jurisdicción Real ordinaria se hayan de formar contra los prelados diocesanos, según el decreto de S. M. de 15 de Agosto del año próximo anterior, por el que se dispuso continuara aquel tribunal entendiendo en los negocios que le eran propios, conforme a las disposiciones vigentes que no se opusiesen á la Constitución; cuya resolución no se derogó por la Real orden de 21 del mismo mes de Agosto, ni se opone á la Constitución, como se declaró por el decreto de las Cortes de 17 de Abril de 1821, que con la sancion Real estuvo en ejecución y se halla restablecido. De acuerdo de las actuales lo decimos a V. E. á fin de que poniéndolo en noticia de S. M. tenga á bien disponer su cumplimiento.

Y de Real orden lo traslado á V. S. para su inteligencia y efectos consiguientes. Dios guarde á V. S. muchos años. Madrid 12 de Mayo de 1837.=José Landero.

Desertor do exército fusilado por carlista en Rendal

A Gaceta de Madrid do 15 de maio de 1839 publica un parte do Capitán Xeral de Galicia, que se refire ao que pasou en Rendal o 4 de maio, dando conta da morte de varios carlistas. Di:

Que al amanecer del 4 alcanzó y dió muerte al gefe de la columna de Arzúa, en la parroquia de Rendal, á Victorino Pardo, oficial de la partida de Saturnino, y á Eleuterio Dominguez, desertor de nuestras filas, que fue fusilado al frente de su compañía.

O comandante carlista do cantón de Arzúa reclamado por roubo

Na páxina 54 da “Gaceta de Madrid” do 6 de xullo do ano 1875, durante a chamada Segunda Guerra Civil na época, e Terceira Guerra Carlista na actualidade, publicouse unha requisitoria pola que o xuíz de Arzúa manda deter a sete individuos acusados de roubo, un dos cales se fai chamar a si mesmo “Comandante carlista interino do cantón de Arzúa”. Este é o texto que nos indica que a Terceira Guerra Carlista, como a primeira, fíxose notar na zona de Arzúa:

D. Eugenio Salgado, Juez del partido de Arzúa.

A los Sres. Jueces de partido y más Autoridades civiles, militares é individuos de la policía judicial de la Nación sírvanse saber que en la sumaria que me hallo instruyendo sobre robo de unos 1.000 rs., un reloj de bolsillo, dos pistolas de firme, media libra de pólvora en un paquete, una poca munición, una caja de pistones, un espejo, un peine y un sombrero de niño, la noche del 18 de Abril último en casa de D. Manuel Vilas Mato, de Santiago de Prevediños, he acordado y expido el presente, por el cual, en nombre de S. M. el Rey (Q. D. G.), exhorto á dichas Autoridades e individuos de la policía judicial á fin de que sé sirvan disponer se averigüe el paradero de los sujetos que á continuación se expresan, y siendo habidos, emitirlos a este Juzgado en clase de detenidos, con el dinero y prendas robadas; pues al tanto me ofrezco en casos iguales.

Dado en la villa de Arzúa á 25 de junio de 1875.=Eugenio Salgado.=Por mandado de S. S., Domingo M. Lado.

Señas.

José María Andrade, que se titula Comandante carlista interino del canton de Arzúa, de 20 á 22 años de edad, estatura regular, pelo y ojos negros, nariz y boca regulares, barba poca y sin afeitar, bigote pequeño.

Otro hombre que llaman Artillero, como de 22 á 23 años de edad, estatura alta, pelo negro, barba poca.

Otro que representaba la edad de 40 á 45 años, de pequeña estatura, barba, entrecana, pelo, y ojos negros.

Otro que se apellida Ramos, de 25 á 26 años de edad, estatura regular, barba poca, nariz pequeña, boca regular.

Otro como de 26 á 27 años de edad de estatura regular, ojos ablancazados, barba poblada y corta, nariz larga y boca
larga.

Y otros dos hombres más, desconocidos.

Prendido un ladrón en Arzúa, descrición do botín

A “Gaceta de Madrid” número 34, do 3 de febreiro de 1875 contiña este edicto na súa páxina 294:

D. José Ignacio Pardo, Juez de primera instancia interino del partido de Arzúa.
Por el presente edicto cito, llamo y emplazo á los que se consideren con derecho á 124 rs. vn. en plata, una peseta falsa, una pistola de dos cañones sistema Lefauclieux, una caja con 24 cápsulas metálicas, una campanilla de iglesia del mismo metal, un reloj de plata Patent inglés con el núm. 17.126, una correa badana de las que suelen usar para jugar, una cucharilla de plata y un pañuelo de color usado, con que ha sido aprehendido Benito Varela N. después de haberse fugado de la cárcel pública de esta villa en que estaba por consecuencia de sumaria formada contra el mismo y otro sobre robo, para que dentro del improgable término de ocho dias lo manifiesten ante el Sr. Juez de su partido, de quien espera lo comunique á este Juzgado para en su vista proveer lo que corresponda.
Dado en la villa de Arzúa á 19 de Enero de 1875.== José I. Pardo .= Por mandado de S. S., Domingo M. Lado.

Pistola de dous cañóns como a que levaba Benito Varela ao ser detido en Arzúa

Polémica entre os alcaldes de Santiago e Arzúa por negarse a alimentar un preso

Esta historia, recollida na tese de doutoramento de 2012 “Administración, gestión y poder político en el Ayuntamiento de Santiago de Compostela, 1845-1868” de Ana Cristina Pérez Rodríguez foi publicada na Gaceta de Madrid do 19 de xuño de 1862. Un detido en Arzúa (Marcos Puñín) foi enviado a Santiago polo alcalde de Arzúa alegando que era veciño daquela cidade. Despois de dúas semanas de investigación, o tenente alcalde de Santiago mandouno de volta para Arzúa dicindo que era veciño deste municipio. O alcalde de Arzúa non o quixo alí e mandouno de novo para Compostela, onde o alcalde non puido procesalo por falta de competencias. O motivo de tanto traslado estaba en que ambos concellos trataban de evitar pagar o mantemento do preso.

O detido denunciou ao xuíz de primeira instancia a conduta de ambos alcaldes e o xuíz intentou procesar ao tenente alcalde de Santiago (Manuel Turnes, alcalde accidental) e ao alcalde de Arzúa (Manuel González) pero non puido facelo por que o Gobernador suspendeu a causa alegando que actuaran baixo o artigo 73 da “Ley de Ayuntamientos” de 1845.