Tronceda, Santa María na guía de Everest “Arzúa no Camiño de Santiago”

Eduardo Aurelio Cacheda Vigide ocupouse na súa guía “Arzúa no Camiño de Santiago”, publicada por Everest no ano 1987 (edición en castelán), das 22 parroquias do concello de Arzúa unha por unha. De Santa María de Tronceda di, na páxina 118 da edición en galego:

Case asulagada pola presa de Portodemouros, só quedan á beira esquerda da mesma dous lugares desta parroquia: Tronceda Nova e Tronceda Vella. Permanece tamén a súa igrexa parroquial construída en cachotería e de escaso valor artístico.

A “reducida” parroquia de Tronceda é hoxe un fermoso miradoiro dende o que se poden contemplar unhas marabillosas paisaxes a ámbolos dous lados da presa.

Artistas arzuáns de sona según o padre Pardo

Na terceira parte do artigo que don Aureliano Pardo Villar publicou no número 133 de Nos (boletín mensual da cultura galega) en xaneiro de 1935 ocupouse dos “artistas de sona” de Arzúa. A saber:

  • Andrés Vázquez, o Carragoto, construtor de gaitas
  • Fernando Lamas Barreiro, ou Fernán da Barreira, carpinteiro
  • Xosé Taboada Vázquez, reloxeiro de Preguntoño
  • Fernando Carril Salgueiro, armeiro de Viladavil
  • Xesús García Conde
  • Xesús Bendaña, caricaturista
  • Xosé María Sánchez, músico

Este é o texto dese apartado:

Emporiso, inda que se non atopen na vila industrias nen obradoiros que ofrezan intrés, non imos a supôr que seña por falla de homes agudos e ben asisados pra calquer estudo ou pra calquera empresa; nin que se non den nela artistas isolados moi xeitosos. Lémbrome ben do señor Andrés Vásques, mais coñecido pol-o alcume de Carragoto que lle viña do nome da aldea da sua nacencia na freiguesía de Cardeiro, un carpinteiriño miudo do corpo dos meus tempos mozos, que posto a tornear facía milagres no buxo. Ora facía pezas pra os crarinetes, ora gaitas galegas tan feituquiñas que daba xenio velas e inda máis ouvirllas tocar, pois repinicaba no punteiro que semellaba un feitizo. A sona do gaiteiro arzuao, despois de conquerir a nosa terra, avantou monte adentro das Asturias, onde se crian osos moi feros e unha casta de homes argalleiros e fachendosos tal que non hai outra non mundo. O que chegei a esa terra brava e tristeira (xa vai desto moit tempo) contoume un meu compañeiro asturián da Pola de Somieu, que nas romaxes de aquela toleirona mocedada soaban docemente as gaitas feitas na vila de Arzúa. Eras as gaitas grilleiras saídas das mans enfeitizadas do señor Andrés Carragoto, que tamén fixo moitas pras Américas. E, que trompos de buxo tan repinicados torneaban ele e o seu fillo Xesús pra os rapaces, cando viña o tempo de xogarmos âs quilladas! O Xesús, que herdou o arte e mail-a sona do pai, inda que a sua especialidade e costruir carrozas de automóveles, fai tamén gaitas moi feitiñas pra Galicia, Asturias e América, e ten carrego de fornecere delas ô meirande armacén de istrumentos musicaes da Cruña. Nunha longa conversa que tiven co-ele no seu obradoiro, amostroume duas que tiña feitas (a prezo de oito pesos, cumpridas de todal-as pezas de madeira de buxo) e díxome que fai tres crás de gaitas, e sí bemol pra tocaren senlleiras, en dó pra armonizaren con frautas e crarinetes e grilleiras que son máis pequenas i-escrusivas cuasemente do país asturián.

Outro carpinteiro había daquela na vila que tiña man de santo pra labrare os retablos: era o señor Fernán da Barreira, a quen meu pai por vegadas deprendíalle leiciós de dibuxo o que andaba a traballar nunha obra da nosa cosa, por mor de que il poideira millor se aproveitar da sua abelencia. Vinlle facer dous retabros greco-románs moi feitiños pra Eirexa de Maroxo, â imitanza do da capela do Pazo dos meus tios de Vilar de Ferreiros, onde lle fixen compaña namentras el andaba as voltas coas medidas e trazaba nun papeliño a pranta do retabro; e despois labrou outros dous da mesma feituras pra eirexa de Pantiñobre.

Do mesmo xeito, fago arastora lembranza do reloxeiro D. Xosé Taboada Santos que pousaba na aldea de Preguntoño, preto da vila de Arzúa, i escomenzou facendo pola sua man o torno e máis ferramentas do oficio, e do de armeiro que tamén lle levaba idea. Taboada de Preguntoño (home abastado qu’endexamais deixou de vestir o traxe típico do país) traballaba con moito arte, e pódese ollar ainda no obradoiro que ten na vila o seu fillo D. Xosé María, un relós grande de pesas e campaiña con todal-as pezas feitas por ele, e unha esfera moi orixinal de nogueira a xeito da celeste, con baixo-releves do sol, a lua e as estrelas. Traballou, endemais, na construción do relos púbrico do axuntamento de Arzúa. O seu devandito fillo, moi amante da cultura, a máis de traballare de reloxeiro, fai aparellos de telégrafos Morse tan ben rematados que semellan da fábrica, e outras cousas boniteiras que amostran ben as dotes de intelixencia e de arte que lle veñen por herdo paterno.

Non lonxe da vila, na freiguesía de Villadavil, moraba daquela un armeiro de moita sona nomeado Fernán Carril Salgueiros, que foi o que fixo peza por peza o relós público do axuntamento de Arzúa, e denantes refixera o da vila de Melide, cobrando pol-a máquina do primeiro once mil reás na data de 1866, sin facer conta coa torre de ferro que foi construida en Compostela por Cerqueiro, e a campana de trinta arrobas fundida en Orazo, que fixeron subir o custo de todo a trinta mil reás. O mestre armeiro facia escopetas de tan boa calidade, que os cazadores do páis tiñan-as en máis estima que as da fábrica pol-o seu promeo e alcanzo.

Xenio de artista, e de moi gran artista, tiña tamén o arzuao D. Xesús García Conde, que fai pouco tempo baixou a Coba, malogrado pol-as riquezas e a política que o perderon.

Otro arzuao que promete moito, pois e un rapaciño novo, é o caricatureiro Xesús Bendaña, que de algún tempo ben traballando arreo no Ideal Gallego.

Artista esquisito e cumprido na cátnida e no teclado, profesor e crítico musical coma non vin outro, é o P. Xosé María Sánchez, compañeiro meu d’escola e frade da mesma Orde, do qué mal, acoradiño decote pol-a doenza que malogra os froitos do seu agudo inxenio e da sua amplia cultura musical.

Ampliación da praza da vila en 1903

O 31 de outubro de 1903 o xornal “El Correo de Galicia” recolle a decisión do Concello de Arzúa de ampliar a praza principal de vila, con este texto:

El Ayuntamiento de Arzúa acordó ampliar la plaza principal de aquella villa formando para ello un proyecto y el expediente de expropiación forzosa de varias fincas.

Un gaiteiro de Arzúa que acompañou a Colón (na imaxinación de Xosé Fernández Ferreiro)

No xornal La Voz de Galicia, o 23 de novembro de 1986 publicouse que un gaiteiro de Arzúa acompañaba a Cristobal Colón na súa famosa viaxe de descoberta, e que o almirante mandou que o tirasen pola borda. Lástima que esto foi nunha “fábula fabulosa” inventada polo escritor Xosé Fernández Ferreiro, e non na realidade.

Este é o texto completo:

Poñer hoxe en dúbida que Cristóbal Colón era -é— galego non se debe mais que á ignorancia de moitos e a mala uva douiros tantos. Despois dos datos irrefutables, amplamente documentados e contrastados, dos nosos ilustres historiadores e investigadores especializados no tema, parece absurdo pararse a falar de semellante cousa, pois ninguen, con catro dedos de frente, pode poder en tea de xuicio un feito tan evidente.

Colón era galego. Era de Pontevedra, inda que algúns digan que era oriundo de Sarria ou de Castro Caldelas. A tese dos nosos ilustres historiadores, por se houbese sospeitas, foi confirmada, como todos saben, polo profesor Braga, da universidade portuguesa do Miño, quen descubriu os chamados «papiros de Ponte do Lima» nos que se atopan tódolos datos referentes á orixe do héroe da gran descuberta. Segundo estes papiros. Colón —xudeo el—, «era nativo da ría de Pontevedra, non da cidade mesma, senón de Portonovo, anque a súa familia aprocedía de Cangas de Morrazo». Nestes importantes documentos tamen se demostra que tanto Vasco de Gama como Américo Vespucio, eran igualmente galegos, o primeiro de Muros e o segundo de Redondela, patria de Xan Carallás, e o seu verdadeiro nome era o de Carlos Lobeira o Zorro. Pola súa banda, Magallanes era nativo da illa de Tambo. Outra revelación insólita: Miguel Angel, o gran escultor do Renacemento italiano, era fillo dun canteiro de Cotobade que emigrou a Carrara, en Toscana, para traballar os mármores con destino ós monumentos de Roma e de Florencia, Entre os canteiros de Pontevedra aínda queda hoxe algún que outro Buonarroti.

Os papiros de Ponte do Lima — que se gardan no Museo Británico— foron minuciosamente estudiados polo profesor Papirotti, da universidade de Xénova, quen «con moito pesar, pero fiel á realidade histórica», declara nun ampio traballo sobre o tema, que «sen dúbida algunha. Colón era galego». Este profesor, de gran prestixio e solvencia en Europa e América, foi o primeiro que puxo en dúbida, dunha manera científica, a existencia dos celtas. Para o profesor Papirotti, a presencia destes no vello continente e os seus asentamentos en Francia, Inglaterra e España -tamén en Galicia-, entre outros lugares, é unha gran falacia creada polos erros dos historiadores -de tempos pasados que se basearon mais en lendas e en datos confusos, nunca demostrados, que na realidade dos feitos, «pecado no que caen moitos estudiosos da historia, de ai as confusións que ás veces orixinan».

Pero volvamos a Colón. Según os papiros do profesor Braga, Colón, antes de ser almirante, foi pirata, e antes de pirata, salteador de camiños e forzador de doncelas. «De non ser Pedro Madruga —sinala o profesor lusa—, estaba emparentado con el ou era o seu dobre». Tampouco descarta a posibilidáde de que o almirante da descuberta descendese, por liña directa, de Xelmírez ou da mesma Dona Urraca. Outra cousa, demostrada, é que Colón quixo dar volta despois de varios días de emprender a súa viaxe, pois o home tiña medo da aventura iniciada. Gracias ó valor de moitos mariñeiros galegos que ían con el, tirou para adiante, descubrindo América por casualidade», según os papiros, anque Américo Vespucio chagara xa antes, igual que outros navegadores galegos, entre eles Paio de Arce, Simón Piteira de Luintra e Fernando Fernández o Adiantado.

Por certo, parece que nunha das carabelas ia un gaiteiro de Arzúa. De cando en vez tocaba o seu instrumento para divertir ós compañeiros da viaxe sobre o mar tenebroso. Un día que o oiu Colón mandou que o botasen pola borda. Tampouco deixaba que se falase o galego nas naves. A os que o facían ordeaba que lies tapasen a boca con estopa, cando non que lles cortasen a lingua. Cando chegou a América co primeiro que se atopou foi cun afiador de Ourense que o saudou na fala nativa. O almirante, descomposto ó oir e ver tal, mandou que e o descabezasen.

Colón, pois, era galego, pero un mal galego «indigno de tan fermomosa e nobre patria» (sic), según din os papiros de Ponte do Lima. Tal vez por iso sempre ocultou o lugar da súa nacencia. Se asi foi, gran cousa non debía ser o tal navegador.

A epidemia de colera de 1853 en Arzúa según José María Bojart y Giraldez

Nun libro de 1853, impreso en Santiago na imprenta de Jacobo Souto e Hijo, que leva por título “Prontuario químico para comprobar la identidad y pureza de los principales artículos de consumo y demostrar o descubrir las adulteraciones que suelen sufrir” atopamos varias referencias á vila de Arzúa e a unha epidemia de cólera. O autor do libro é Don José María Bojart y Giraldez (alumno do último ano de farmacia naquel tempo e rexente dun botiquín que se estableceu en Arzúa). Da lectura de dito libro, atopamos:

  • O autor foi encargado dun botiquín que o Gobernador mandou establecer na Vila de Arzúa con motivo da “féroz y aterradora fiebre epidémica” que houbo neste pobo e o seu partido xudicial.
  • O seu mandato durou dende o 1 de xuño ata o 10 de novembro de 1853.
  • O alcalde de Santiago de Compotela foi quen lle ordenou ao autor facerse cargo do botiquín
  • Na vila de Arzúa non había daquela residindo ningún médico, ainda que si había varios a pouca distancia
  • O autor pensa que o foco de infección estaba no cárcere, pola súa mala consrucción e non ter luz nin ventilación e onde estaban máis de cen persoas,
  • José María Bojart mandou quitar ao campo os presos da cárcere e desinfectar os calabozos, e renovar a palla na que dormían os presos,
  • Tamén mandou desinfectar a igrexa parroquial, o cementerio e as vivendas dos enfermos.
  • Preparou medicamentos, que se entregaron gratis aos pobres (eran os cregos quenes indicaban quen tiña esta condición) e cobrándollos aos máis acomodados
  • Enviouse tamén á vila ao profesor D. Pedro Mosquera

|O libro completo en PDF pódese descargar neste enlace ou na sección de descargas.

Arzúa na guía Galicia Enteira de X.L. Laredo Verdejo

Edicións Xerais de Galicia publicou en 1985 unha serie de 12 guías na colección “Guías montes e fontes” elaboradas por Xosé Luis Laredo Verdejo coa colaboración de Constantino Fernández Álvarez, Xosé María Laredo Verdejo e Efrén Vázquez Vázquez. O volume 8 (ISBN 8475071872) desta serie de guías, que leva o subtítulo “A Ulloa. Terra de Melide. Deza e Chantada” adica unhas poucas páxinas a Arzúa, no capítulo “de Lugo a Santiago”:

66 km (Marco 577 Km). ARZÚA é a cabeza dun concello (7.377 habitantes; 47,7 hab./Km²) basicamente agrícola e gandeiro, espallado polos fértiles valiños dos ríos Boente, Rendal e Brandeso, que enchen o encoro de Portodemouros. Os productos da terra comercializanse nunha importante feira-mercado que se celebra os días 8 e 22 de cada mes.

Como vila que atravesaba o Camiño Francés, tivo a súa importancia, da que queda lembranza no Códice Calixtino e na capela da Madanela, semiabandonada. Esta capeliña, obra do século XVII, garda a sepultura de Alonso Muñiz, o seu fundador.

Entre os variados e saborosos froitos desta terra de Arzúa, destacan os afamados queixos, que se ensalzan nunha falangueira feira ós comenzos do mes de Marzo.

Do centro de Arzúa sae unha estrada contra o Sur na dirección da Vila de Cruces (26 Km.) Este camiño ten un percorrido pintoresco por belas paisaxes deica a represa de Portodemouros. Alí atravesa o Ulla e empata coa estrada de Valboa á Vila de Cruces. Os 5 Km. de Arzúa veredes desde a mesma estrada o pazo de Brandeso.

O pazo de Brandeso é hoxe un edificio rectangular macizo con capela afastada e portalón de entrada moderno, resultado de reformar un antigo pazo señorial que, consonte a inscripción na capeta foi construído no ano 1.544. No beirado do edificio apuxeron coma adorno as almenas da antiga torre desfeita en 1908. Na capela están sepultados os fundadores, Fernán Montero de Mella e Inés de Villar e Aguiar. O nome deste pazo foi recolido por Valle Inclán para situa-los amores do marqués de Brandomín en “Sonata de Otoño”.

Promocionando Arzúa en 1972 con dous adhesivos

Compartimos hoxe dous adhesivos que, encargados por dous rapaces de Arzúa, en 1972, (Jesús Bendaña e Chicho Vidal) produciu a empresa Serigrafia Gallega (Álvaro Álvarez Blázquez) de Vigo. Unha delas co lema “Arzúa Terra do Queixo” e outra co de “Arzúa Centro da Galiza”. As dúas levaban a lenda “Feiras días 8 e 22”.

Consérvase a carta co presuposto para 500, 1.000 e 2.000 exemplares. A xulgar polas duas letras de cambio que tamén se conservan e que fan un total de 7.584 pesetas, parece que a tirada foi dunhas 500 unidades.

Arzúa, Terra do Queixo. Feiras día 8 e 22. De 5 x 22 cm
Arzúa. Centro da Galiza. Feiras días 8 e 22. 8 x 10,5 cm
Carta co presuposto
Unha das duas letras de cambio coas que se pagaron os adhesivos

Discurso do alcalde Juan M. Vidal García na súa toma de posesión

O 24 de decembro de 1932, tras a renuncia de Jesús Vilas Lamas ao cargo de alcalde de Arzúa por motivos de saúde, a corporación por aclamación nomeu como sustituto a Don Juan M. Vidal García. Tras advertir o secretario, José Ramón Bescos y Pérez, que a votación debía ser secreta, votouse e don Juan M. Vidal obtivo doce votos a favor e unha papeleta en branco (¿a súa?). Ese mesmo día, o recén nomeado alcalde dirixeuse ao vecindario nestes termos:

Al vecindario de este municipio:

Al tomar posesión de la Alcaldía, me creo en el deber de hacer un llamamiento a todos los vecinos de este municipio, solicitando su apoyo para el mejor acierto en mi gestión. Es mi propósito y está en mi ánimo, hacer labor progresiva en beneficio de los intereses tanto de la parte rural como de la villa, creando servicios o mejorándolos, y dotando al municipio de todas cuantas mejoras permitan las posibilidades presupuestarias, atendiendo preferentemente aquellas que sean de una mayor urgencia.

Excuso enunciar que todo vecino, que así como tiene deberes que cumplir le asisten también derechos que ejercitar, cuando éstos tengan relación con esta Alcaldía, pueden, con la libertad que las Leyes de la Republíca otorgan a todos los ciudadanos, acudir a esta Presidencia, en la seguridad de que habrán de encontrar justicia, dentro del mandato y atribuciones del cargo.

Laborar por el bien común, ya que con ello se tiende al bienestar de la humanidad, es deber de todo buen ciudadano. Por ello encarezco al vecindario que, dejando aparte las pequeñas diferencias que pudieran existir entre los que nos vemos obligados a una constante convivencia, procure que, sin humillaciones ni rencores para nadie, se depongan determinadas actitudes, en bien y para la tranquilidad de este honrado vecindario, dando así la nota simpática de que al fin todos somos hermanos cuando del bien de Arzúa se trata.

Así los espera de la cultura y laboriosidad del vecindario de Arzúa vuestro Alcalde.

Juan Vidal

Monumento a Juan M. Vidal na praza da Vila (foto: wikipedia)

Este alcalde, que empezou o seu mandato chamando a que os arzuáns deixaran a un lado as súas diferencias, tras o golpe de estado do 1936 foi detido e asesinado en Compostela. A súa viuva Alicia Viaño foi desterrada a Astorga e retirouselle a licenza para comercializar apeiros.

Sermón do coengo Santiago Pastoriza en Arzúa no 1831

Hoxe compartimos o “Sermón que en la solemnísima función de la bendición de bandera del batallón de voluntarios Realistas de la villa de Arzúa y pueblos de su partido predicó el 30 de mayo de 1831 el doctor D. Santiago Pastoriza, Taboada y Martinez, Canonigo de la Santa Apostólica y Metropolitana Iglesia de Santiago, condecorado por S.M. con el escudo de fidelidad y natural de la misma Villa“. Deste sermón, podemos extraer algúns datos interesantes:

  • Houbo un batallón de voluntarios realistas, composto por máis de 600 homes “ricamente equipados e uniformados”. Os seus integrantes, ademáis da vila de Arzúa que lle daba nome, proviñan de Maroxo, Melide e outros lugares das diócesis de Lugo e Mondoñedo.
  • O 30 de maio de 1831 Francisco María de Gorostidi (coengo e capelán do batallón realista de Compostela), bendixo a súa bandeira en representación do Arzobispo nunha ceremonia na que predicou o crego arzúan Santiago Pastoriza,
  • Que o concello de Arzúa significouse naquela época como realista, escribindo nos anos 1812, 1813 e 1814 cartas ao Goberno e as cortes en defensa do tribunal da inquisición, dos diezmos, dos regulares e dos dereitos dinásticos de Fernando VII,
  • En febreiro de 1814, con ocasión dun incidente cos diputados La Reyna e Conde de Vigo sostivo os dereitos da monarquía,
  • O 8 de febreiro de 1823 Arzúa foi pioneira na reivindicación dos dereitos dinásticos de Fernando VII, no contexto da Guerra Realista
  • O predicador identifica a nosa Arzúa coa Araduca de Ptolomeo, e refírese aos arzuáns como “araducanos”,
  • Na noite do 19 ao 20 de marzo de 1823 houbo un enfrentamento en Arzúa entre soldados constitucionais e realistas (a partida da Mota, dirixida por José Ramos) que provocou o derrubamento da torre vella da igrexa,
  • Don Gregorio Pastoriza y Taboada, procurador xeral da vila e concello de Arzúa (xa falecido no 1831, cando se leu o sermón) foi para o predicador un heroi nos primeiros momentos da invasión francesa,
  • O capelán do batallón foi don Andrés Prado e Losada, cura párroco de Boimorto.
  • No sermón estaba presente Andrea Gil, viuva de Pedro Villar, falecido nun combate na vila de Arzúa.

Citamos a continuación o resumo publicado o 25 de xullo de 1935 no xornal “El Compostelano” e que redactou Eduardo Lence Santar y Guitián.

Después del exordio, en las primeras páginas lanza un canto a Arzúa y a los voluntarios Realistas.

Dice, entre otras particularidades, que Arzúa “fue siempre grande, sin ceder a pueblo alguno de la península, no sólo en el celo y defensa de nuestra religion santa, sino en el amor y la lealtad y obediencia a sus reyes y soberanos. Diganlo sino los frecuentes escritos y enérgicas representaciones que en los años 1812, 13 y 14, viendo vulnerados los sagrados cánones y nuestra legislatura, dirigió al seno del Gobierno y de las Cortes en defensa del Tribunal de la Fe, de los diezmos, de los regulares, y en sostener y vindicar los derechos de S.M. cuando lo ocurrido en Febrero de 1814 con los diputados de La Reina y Conde de Vigo.

Leánse los más acreditados periódicos de la Nación y en los números 12 y 14 de “El Exacto Correo”, 80 de “El Sentato”, 97 de “La Estafeta” y 113 de “El Procurador”, no sólo hallaréis allí mucho más de los que llevo insinuado, sino ciertas notas y observaciones que se hacen el más glorioso timbre y blasón de esta memorable Villa y sus habitates”.

Más adelante exclama: “Quien sino Arzúa dió el primer grito por los derechos legícimos de S.M. el 8 de Febrero de 1823, resonando ya su eco el día siguiente en casi toda Galicia, con tal sorpresa e indecible júbilo de todos los amantes del Rey de la Nación”.”¿Quienes fueron sino los guerrillereos y Realistas de la montaña, hijos de esta misma villa y sus inmediaciones, que do sdías después, al mando de aquel héroe, tan joven como valiente (1), hubieran arrollado entermente a los constitucionales en la reñida y sangrienta acción del puente Castro, a no haber quedado tendido en el campo de batalla este caudillo de su pueblo, con la misma gloria que Judas Macabeo y sus hermanos? ¿Y que diré también de lo ocurrido aquí mismo y e estas mismas calles, la noche del 19 al 20 de Marzo del mismo año, donde doce hombres, con su Comandante (2) y un subalterno (3), de la intrépida partida de la Mota hicieron rendir las armas a discreción a veinte y tanto soldados constitucionales con su oficial, persiguiendo y batiendo acto continuo, con igual denuedo y bizarría en las alturas de la Castañeda y puente Revadiso las tropas revolucionarias que de Mellid venían en su ayuda y socorro, y que después en gran número volvieron de noche sólo a vengarse de las campañas que hicieron pedazos.”

En una nota de la pág. 13 dice que Ptolomeo, en el libro 8º de su Geografía Universal habla de “Araduca”, vulgo Arzúa.

En otra, de la página anterior, se dice que bendijo la bandera del Batallón de Voluntarios, en nombre del Excmo. Sr. Arzobispo D. Fr. Rafael de Vélez, D. Francisco María de Gorostidi, canónico, cardenal y capellán del Batallón de Voluntarios Realistas de Santiago, y uno de los guerrilleros que en la última revolución más persiguieron , dentro y fuera de su país (Guipúzcua), a los enemigos del Altar y del Trono.

Gallego de corazón, el Dr. Pastoriza, en las páginas 21-22, manifiesta: “Pero, ¡oh Galicia, Galicia! ¿Que diré de ti después de haber resonado el eco de tu nombradía hasta más allá de la cumbre del honor y el estruendo de tus victoriosas armas hasta los ángunlos más recónditos del mundo civilizado? Tú, que hiciste revivir el espíritu militar en toda Europa, y concebir en los gabinetes humillados por la tiranía, las más lisonjeras esperanzas de recobrar tu antiguo lustre y esplendor: tú, que al filo de tus alfanjes, aunque arrinconados llenos de orín, viste caer a tus pies el resto de los vencedores de Austerliz, Jena y Marengo: Tú, que con la nueva táctica de tus brigans hiciste retrocedde de tu presencia y aun llenar de pavura al mismo coloso Bonaparte, sin perdonar desde tus guaridas y emboscadas, a sus tan decantadas águilas del Norte: Tú, que en cinco meses sacudiste el yugo de tu esclavitud en el Puente Sampayo, y ayudaste con tanta gloria a sacudir el de toda la Península en el Vidasoa: Tú, en fin, tan engradecida, tan encumbrada y tan llena de timbres, blasones y trofeos, ¿cómo no te estremeces al ver la desvergüenza y osadia con que un puñado de salteadores te insultan y vilipendian, tratando de comprometer tu envidiable tranquilidad y sosiego?”

En la página 29 dedica un recuerdo al valiente D. Gregorio Pastoriza y Taboada, diputado, procurador general de la villa y concejo de Arzúa, quien, en los primeros momentos de la invasión francesa, expusiera con tanto celo su vida.

|Sermón completo

Cando o cura de Arzúa se queixou ao Gobernador Civil

No arquivo do Reino de Galicia (Refª ES.GA.15030.ARG/1.3.2.10.1.2.10.1.9.37.//32534-19) consérvase un documento datado o 3 de xullo de 1937, co título “Denuncia formulada por José María Escudeiro, cura de Arzúa, sobre os cánticos que veciños lle dán fóra da casa reitoral e outros feitos que se producen nesa vila.” Reproducimos un fragmento dese documento, e ao final enlazamos o documento completo:

Excmo. Sr. Gobernador Civil de la provincia de la Coruña.

El que suscribe, Cura de la parroquia de Santiago de la Villa de Arzúa, atentamente pone en su conocimiento los hechos siguientes:

Un vecino de la parroquia de Lema, José Curros López, vino varias veces a gritar, y lo hizo el tiempo que quiso, de noche, diciendo que el Cura, que suscribe, era un ladrón y otras frases por el estilo. Parece que aquí en la villa lo emborracharon y le mandaron hacer lo que hizo.

En la semana de Carnavales los vecinos de esta Villa, Manuel e Ignacio López Viñas, Ricardo Valiño Boo y algunos más, después de permanecer hasta la madrugada en el café de esta Villa del que es propietario, o por lo menos de esta Villa del que es propietario, o por lo menos está al frente de él, Carlos Mosteiro Aller, salen de él y delante de la Casa Rectoral, eran las cuatro de la mañana, y donde vive el que suscribe, canta con las música del himno de Riego: “Si los curas y frailes supieran, la paliza que van a llevar, etc.” y luego este: “O Cura cando vai fora, deixalle dito á criada, veña tarde veña cedo, deitate na miña cama.”, etc.

Este café permanece abierto con mucha frecuencia hasta la madrugada donde se blasfema, se pronuncian otras palabras soeces y más, siendo escándalo para la gente joven y niños, al igual que de perversión. Como el escándalo que, entre otros, dieron, pocos días después del anterior, un grupo de individuos que después de emborracharse salieron a la calle vociferando y blasfemando, llegando a pelearse entre ellos.

|Documento de tres páxinas coa denuncia completa