O 20 de marzo de 1927, a revista ilustrada “Vida Gallega”, no seu número 335 publicou a fotografía que compartimos con este pe de foto:
Arzúa – Comisión que fue a la Coruña con objeto de gestionar la conservación del juzgado de aquel partido.
A mesma fotografía figura noutro recorte de prensa que recolle Armando Cascón na páxina 111 do seu libro “Arzúa na memoria. Espello histórico dunha terra”, editado pola Deputación da Coruña en 2005 (ISBN 8498129187). Descoñecemos en que xornal se publicou. Reproducimos o texto que acompañou á foto nesta ocasión:
AYUNTAMIENTO DE LA CORUÑA UNA NUMEROSA COMISIÓN DE ARZÚA
La numerosa y distinguida comisión de Arzúa, que ayer estuvo en esta ciudad gestionando que no sea suprimido aquel Juzgado de primera instancia.
Estuvo ayer en La Coruña una nutridísima y prestigiosa comisión de fuerzas vivas de Arzúa, con el fin de recabar de las principales autoridades su apoyo y protección para el logro de legítimas aspiraciones, cuya importancia huelga encarecer.
Háblase estos días en la laboriosa villa de la supresión del Juzgado de primera instancia de aquel partido. Ello ha producido allí un espontáneo movimiento de disgusto, que ha puesto en guardia a las fuerzas vivas del pueblo para evitar en los posible tan enorme perjuicio.
La nutridísima comisión que ayer estuvo en La Coruña la componían miembros tan valiosos y significados como el alcalde, don Emilio Piñeiro, quien además representa en Arzúa al importante rotativo madrileño “La Nación”; el diputado provincial don José Salgado Codesido, que además es miembro de la Unión Patriótica provincial; el prestigioso farmaceútico y presidente de aquella patriótica entidad don Pastor García Varela; los respetables curas de Arzúa y Boente don José Brandariz y don Domingo Louzao; los procuradores don Manuel Villar y don Jesús Rodríguez Pintor; el juez municipal de El Pino y cabo del Somatén de la expresada villa, don Antonio García; médico don Alfonso Saavedra; secretario del Juzgado municipal, don Jesús Rodríguez Ramos, concejal don Jesús Vila, y los prestigiosos comerciantes don Benjamín Salgado, don Ricardo Costoya, don Federico Nogueira, don Juan Vidal, don Antonio Varela, don José Rivas y don Manuel Lamas, además de otras personalidades de arraigo en aquella comarca.
La aludida comisión visitó al dignísimo gobernador civil, señor Pérez y García Argüelles, quien recibió a los comisionistas con la afabilidad y deferencia en el características, escuchando atentamente las explicaciones de los visitantes, prometiendo apoyarlas cerca del Gobierno.
Visitó también la comisión de referencia al probo presidente de la Audiencia Territorial señor Alcón, ante quienes expresaron aquellos los deseos del vecindario de Arzúa y su partido, para que se mantenga no solo el funcionamiento del Juzgado de primera instancia, sino también la capitalidad que, según parece, trata de arrebatársele, olvidando las circunstancias a que por su situación tiene preferente derecho.
Además de los escritos presentados ante el señor Alcón por el Ayuntamiento de Arzúa, figuran las certificaciones de los distintos párrocos de aquel partido, quienes se suma con su firma y sello parroquial a los acuerdos adoptados por los respectivos plenos municipales, además de otro escrito muy expresivo del vecindario, pidiendo el mantenimiento del repetido Juzgado.
Hacemos muy fervientes votos por que el Gobierno deje las cosas en el mismo estado actual
Cando colleu forma a iniciativa de acometer as obras de ampliación da igrexa parroquial de Santiago de Arzúa exercía de alcalde en D. Jesús Costoya Ponte, nomeado no 1948 e que exerceu no cargo ata o ano 1958, sendo precedido por D. Juan Rodríguez Paredes e sucedido por D. Jaime Fraiz Fernández1.
En outubro de 1950 a Comisión que estaba ao fronte desta nova iniciativa, difunde entre os seus ferigreses un pequeno díptico co propósito de recaudar fondos cos que poder acometer as obras de ampliación. Como simple curiosidade, decir que a Comisión estaba formada íntegramente por homes e presidida por unha muller. Contrariamente, as Asociacións Relixiosas estaban representadas íntegramente por mulleres e presidida por un home. Un deses exemplares do díptico que conservo con mimo, foi un agasallo que me fixo o cura Castro (D. Manuel Castro García).
Nese díptico reprodúcese na primeira páxina unha perspectiva do proxecto de ampliación que se pretendía acometer, no seu interior fáise unha pequena exposición de motivo e publícase a relación das personas que conforman a Comisión e as Asociacións Relixioxas que promoven o proxecto, e na útima páxina reprodúcese unha perspectiva da igrexa existinte nese momento.
A pouco que ún se fixe na proposta gráfica de 1950 e a compare co efectivamente construído, percibirá notables diferenzas volumétricas entre proxecto e realidade. Respetouse o campaeiro que no ano 1829 constrúeu o mestre de Pantiñobre, D. Ramón Santos Verea2. Non sucedendo o mesmo coa cruz que coroaba a cabeceira da igrexa, visible nos dous debuxos do díptico.
Facendo unha comparativa entre as dúas perspectivas reproducidas no díptico, percíbense outros cambios significativos ademáis dos volumétricos. Nos dous debuxos pode verse que a igrexa aséntase sobre un zócalo que corrixe o desnivel da rúa do Carme e o da propia praza con esa mesma rúa. Unha fotografía do ano 1946 realizada con motivo da inauguración da sucursal arzuá da Caja de Ahorros-Monte de Piedad de La Coruña3, e recollida no libro “Arzúa na memoria” así o reflexa: o acceso dende a rúa do Carme á Praza de España facíase subindo unha pequena rampa ou salvando os catro chanzos da escaleira que daban acceso ás vivendas.
Hoxe en día, para acceder á actual Praza de Galicia dende a rúa do Carme hai que salvar os cinco ou seis chanzos que ten esa escaleira. Cinco chanzos si se sube polo lateral da igrexa, e seis de acceder polo lateral das fachadas de vivendas. Esto quere decir que a nova igrexa elevouse, a través dun recheo, sobre os alicerces da igrexa anterior. Nas pedras que conforman a escaleira actual de acceso á Praza de Galicia pode apreciarse que foran labradas para outro uso distinto, o que fai pensar que ben poideran proceder da vella igrexa e/ou do que foi o Convento de Santa María Magdalena.
Esa pequena diferenza de cota supuxo unha recíproca elevación do solo da Praza e que afectou ás vivendas existintes e, posteriormente, repercuteu na adxacente rúa do Carme, na rúa das Dores, rúa do Calexo, Cima do Lugar e na actual rúa de Neira Vilas. Quedan evidencias visibles nalgunhas edificacións desas rúas citadas.
Neste mesmo blog de arzua.net publicouse unha fotografía4 que se encabeza co texto “Praza de Galiza e Rúa Neira Vilas polos anos 50”. Ademáis da fantástica fotografía recollida por Armando F. Cascón Rodríguez, inclúese unha superposición de imaxes realizada por Uxío Vaamonde que axuda a entender a nova ubicación do campaeiro da igrexa parroquial. A foto, eso sí, móstranos a nova igrexa coa súa cuberta de tella; polo que esa imaxe, como se verá, é posterior a 1956.
No libro “Arquitecturas da provincia da Coruña” (Volume XVIII), ao que xa se fixo referencia bibliográfica, afírmase literalmente que a parroquial actual foi edificada no lugar que ocupaba anteriormente unha igrexa de menores dimensións, que por resultar insuficiente e encontrarse en estado ruinoso, foi destruída. O deterioro do templo parroquial tiña que ser evidente, as dúas guerras civís soportadas polo templo, forzosamente tiveron que afectar á súa estrutura.
O día 29 de maio de 1956, o diario compostelán “La Noche” publica unha interesante reportaxe adicada á celebración das festas do Corpus Christi de Arzúa5. No detalle do programa pódese leer que a verbena váise celebrar na Plaza Nueva. Feito que confirma que o proxecto de ampliación e o expediente de expropiación iniciado en 1903 estaba rematado6. O cura párroco nese ano de 1950 era D. José Simón Caamaño Fernández, quen publicou un artículo no referido diario anunciando que ya están levantadas las paredes de la nueva iglesia parroquial. Da súa lectura dedúcese que a vontade de construir o novo templo no mesmo lugar do anterior artellouse no mes de setembro de 1948. O párroco fai alusión ao deterioro do templo pero encabeza o seu texto decindo: La necesidad de una nueva iglesia parroquial en la progresiva villa, era aspiración secular. Desde principios de siglo, unos bloques de cantería estaban indicando que se procuró remediar la necesidad; pero el Señor no quiso que su casa se alejase de la arteria principal de la villa, a fin de no enfriarse la sólida piedad arzuana. O día 16 de xullo de 1957, cumpríndose o prognosticado polo cura párroco, inaugurouse oficialmente a nova igresa parroquial7.
Esta iniciativa de 1948/1950, polo tanto, fíxose tamén en detrimento doutro proxecto anterior, no que se pretendía construir a igrexa parroquial de Santiago de Arzúa nun terreo da rúa do Convento. Como curiosidade histórica, estaría ben saber cómo era o proxecto do templo que non chegou a materializarse. Pero dende o punto de vista urbanístico, a idea de prolongar a rúa do Convento era xa daquela unha visión futurista para a vila. Aínda hoxe parece unha audaz iniciativa abrir vías que conecten a vila coa autovía Santiago-Lugo. Prolongar a rúa do Convento levaríanos directamente á igrexa de San Pedro de Lema, polo que serviría ademáis para materializar o expresado no vello carimbo que se estampaba nas credenciais dos peregríns a Compostela: “Parroquia de Santiago de Arzúa y unido Lema8”.
A única mención que fixo o xornal “La Voz de Galicia” da primeira festa do queixo, celebrada en 1976 é a do martes 9 de marzo de ese ano, na páxina 30. Neste debut xornalístico da festa do queixo, o cronista deportivo, comentando un partido de fútbol no que o Arzúa perdeu a domicilio contra o Lugo At. por dous a cero comenta:
La sorpresa se dió en Arzúa donde el equipo local se vio incapaz de vencer al Lugo. La fiesta del queso en esta simpática villa ha sido un éxito, no así para el equipo al que debió indigestársele.
Parece que no ano 77 a festa lle senteou mellor aos xogadores locais, que lle gañaron 5 a 3 ao Lalín. Así o contou La Voz de Galicia do martes 8 de marzo:
Los que van lanzados en pos del título son los del Arzúa que, en la “Fiesta del Queixo” lograron vencer al Lalín en un partido con muchos goles.
No xornal La Voz de Galicia, do 19 de abril de 1913, na sección “En la Audiencia” dase esta nova:
En Arzúa hay una proporción natural de tabernas. De una de ellas salían una bella noche de Agosto varios sujetos, que habían estado libando, más o menos copiosamente. Y salían, alborotando alegremente.
Les salieron al paso unos guardias, a quienes no reconocieron los borrachos.
Se les procesó por resistencia; pero ayer, vista la prueba de la causa, el Sr. Hernández retiró la acusación.
Pola Gaceta de Madrid do 21 de decembro de 1837 (páxinas 3 e 4) sabemos que, no contexto da primeira guerra carlista, as tropas isabelinas fusilaron a un estudante partidario de don Carlos, despois de que fora indultado, pero tivo a mala sorte de que o seu perdón chegou unha hora despois de que fora executado. Reproducimos o que decía exactamente a Gaceta de Madrid:
En el día 9 del corriente Diciembre, festividad de la Concepción de la Virgen Santísima, en la villa de Arzúa, á seis leguas distante de esta ciudad, fue fusilado un estudiante faccioso por la tropa que se hallaba de destacamento en aquel punto, y tuvo la desgracia de que habiéndosele concedido perdón, no llegó este á tiempo sino una hora después de haberse verificado el suplicio.
O xornal “El Eco del Comercio” recolle o mesmo feito, ainda que cambiando a data con este texto:
SANTIAGO, 13 de diciembre – En este día, ha sido pasado por las armas en la villa de Arzúa un estudiante faccioso. Tuvo la desgracia de que llegara el perdón después de egecutada (sic) la sentencia.
A Gaceta de Galicia, diario de Santiago do 27 de agosto de 1887 publicou os horarios de chegada e saida de distintos coches a distintos puntos do país (Coruña, Ourense, Noia…). Polo que respecta a Arzúa, podemos ler:
A Arzúa. El Montañés y El Porvenir: Salen y llegan cuando les conviene
O 31 de outubro de 1903 o xornal “El Correo de Galicia” recolle a decisión do Concello de Arzúa de ampliar a praza principal de vila, con este texto:
El Ayuntamiento de Arzúa acordó ampliar la plaza principal de aquella villa formando para ello un proyecto y el expediente de expropiación forzosa de varias fincas.
No xornal La Voz de Galicia, o 23 de novembro de 1986 publicouse que un gaiteiro de Arzúa acompañaba a Cristobal Colón na súa famosa viaxe de descoberta, e que o almirante mandou que o tirasen pola borda. Lástima que esto foi nunha “fábula fabulosa” inventada polo escritor Xosé Fernández Ferreiro, e non na realidade.
Este é o texto completo:
Poñer hoxe en dúbida que Cristóbal Colón era -é— galego non se debe mais que á ignorancia de moitos e a mala uva douiros tantos. Despois dos datos irrefutables, amplamente documentados e contrastados, dos nosos ilustres historiadores e investigadores especializados no tema, parece absurdo pararse a falar de semellante cousa, pois ninguen, con catro dedos de frente, pode poder en tea de xuicio un feito tan evidente.
Colón era galego. Era de Pontevedra, inda que algúns digan que era oriundo de Sarria ou de Castro Caldelas. A tese dos nosos ilustres historiadores, por se houbese sospeitas, foi confirmada, como todos saben, polo profesor Braga, da universidade portuguesa do Miño, quen descubriu os chamados «papiros de Ponte do Lima» nos que se atopan tódolos datos referentes á orixe do héroe da gran descuberta. Segundo estes papiros. Colón —xudeo el—, «era nativo da ría de Pontevedra, non da cidade mesma, senón de Portonovo, anque a súa familia aprocedía de Cangas de Morrazo». Nestes importantes documentos tamen se demostra que tanto Vasco de Gama como Américo Vespucio, eran igualmente galegos, o primeiro de Muros e o segundo de Redondela, patria de Xan Carallás, e o seu verdadeiro nome era o de Carlos Lobeira o Zorro. Pola súa banda, Magallanes era nativo da illa de Tambo. Outra revelación insólita: Miguel Angel, o gran escultor do Renacemento italiano, era fillo dun canteiro de Cotobade que emigrou a Carrara, en Toscana, para traballar os mármores con destino ós monumentos de Roma e de Florencia, Entre os canteiros de Pontevedra aínda queda hoxe algún que outro Buonarroti.
Os papiros de Ponte do Lima — que se gardan no Museo Británico— foron minuciosamente estudiados polo profesor Papirotti, da universidade de Xénova, quen «con moito pesar, pero fiel á realidade histórica», declara nun ampio traballo sobre o tema, que «sen dúbida algunha. Colón era galego». Este profesor, de gran prestixio e solvencia en Europa e América, foi o primeiro que puxo en dúbida, dunha manera científica, a existencia dos celtas. Para o profesor Papirotti, a presencia destes no vello continente e os seus asentamentos en Francia, Inglaterra e España -tamén en Galicia-, entre outros lugares, é unha gran falacia creada polos erros dos historiadores -de tempos pasados que se basearon mais en lendas e en datos confusos, nunca demostrados, que na realidade dos feitos, «pecado no que caen moitos estudiosos da historia, de ai as confusións que ás veces orixinan».
Pero volvamos a Colón. Según os papiros do profesor Braga, Colón, antes de ser almirante, foi pirata, e antes de pirata, salteador de camiños e forzador de doncelas. «De non ser Pedro Madruga —sinala o profesor lusa—, estaba emparentado con el ou era o seu dobre». Tampouco descarta a posibilidáde de que o almirante da descuberta descendese, por liña directa, de Xelmírez ou da mesma Dona Urraca. Outra cousa, demostrada, é que Colón quixo dar volta despois de varios días de emprender a súa viaxe, pois o home tiña medo da aventura iniciada. Gracias ó valor de moitos mariñeiros galegos que ían con el, tirou para adiante, descubrindo América por casualidade», según os papiros, anque Américo Vespucio chagara xa antes, igual que outros navegadores galegos, entre eles Paio de Arce, Simón Piteira de Luintra e Fernando Fernández o Adiantado.
Por certo, parece que nunha das carabelas ia un gaiteiro de Arzúa. De cando en vez tocaba o seu instrumento para divertir ós compañeiros da viaxe sobre o mar tenebroso. Un día que o oiu Colón mandou que o botasen pola borda. Tampouco deixaba que se falase o galego nas naves. A os que o facían ordeaba que lies tapasen a boca con estopa, cando non que lles cortasen a lingua. Cando chegou a América co primeiro que se atopou foi cun afiador de Ourense que o saudou na fala nativa. O almirante, descomposto ó oir e ver tal, mandou que e o descabezasen.
Colón, pois, era galego, pero un mal galego «indigno de tan fermomosa e nobre patria» (sic), según din os papiros de Ponte do Lima. Tal vez por iso sempre ocultou o lugar da súa nacencia. Se asi foi, gran cousa non debía ser o tal navegador.
Xuntamos aquí os carteis anunciadores da Festa do Queixo, nas suas primeiras 10 edicións (dende 1976 a 1985).
I Festa do Queixo, 1976
O cartel da primeira festa foi obra de Sagrario Bendaña e estivo inspirado nun cadro que estaba exposto no antigo café da Castro (Rua Ramón Franco 6)
II Festa do Queixo, 1977
Deseñado por Jose M. Lopez Vázquez.
III Festa do Queixo, 1978
Pola páxina 31 do xornal La Voz de Galicia do 28 de decembro de 1977, sabemos que este cartel de 1978 foi elexido por votación popular o 6 de xaneiro de 1978 e que o premio consistiu en 5.000 pesetas.
IV Festa do Queixo, 1979
Elexido por votación popular o día 6 de xaneiro de 1979 e premiado con 5.000 pesetas (La Voz de Galicia, 12 de novembro de 1978, páxina 41)
V Festa do Queixo, 1980
O premio era esta vez de 15.000 pesetas para o primeiro clasificado da votación popular do día de reises, e houbo outros para todos os participantes. Ademáis fíxose un concurso para nenos e nenas, con un primeiro premio de 3.000 pesetas e lotes de libros e suscripcións a revista Vagalume para os tres primeiros clasificados. Tamén se fixo un concurso de fotografía baixo o lema “Escenas da V Festa do Queixo”, tal e como recolle a páxina 29 do xornal La Voz de Galicia do 18 de novembro de 1979.
Según escribiu Luis Peteiro na páxina 41 de La Voz de Galicia do 19 de febreiro de 1980, na “Mostra do cartel” presentaronse 30 obras de adultos e 35 de nenos, resultando gañador por votación popular David Ouso de Lugo na categoría de adultos e Carlos Mariño na categoría de nenos.
VI Festa do Queixo, 1981
Premio de 15.000 pesetas e elección por votación popular o día de reises (La Voz de Galicia, páxina 45 do 22 de novembro de 1980)
VII Festa do Queixo, 1982
Votouse na praza da vila o mellor cartel o día 6 de xaneiro pola mañán, cun premio de 15.000 pesetas para o primeiro, e outro de 10.000 para o segundo (La Voz de Galicia, páxina 40, 2 de decembro de 1981)
VIII Festa do Queixo, 1983
Os carteis expuxeronse na praza da vila o día 6 de xaneiro, e por votación popular deuse un primeiro premio de 10.000 pesetas. Un xurado outorgou o segundo premio tamén de 10.000 pesetas (La Voz de Galicia, 24 de decembro de 1982, páxina 57).
O gañador do primeiro premio foi Anxo Iglesias Gómez (Xelo) e do segundo Xosé Camoxo Rodríguez, de Santiago (La Voz de Galicia, 14 de xaneiro de 1983, páxina 36).
IX Festa do Queixo, 1984
Un xurado presidido polo alcalde don Jesús García Vázquez, o director do instituto de BUP (Uxío Barreiro Pérez), un estudante (Xan Carlos Tato Agra), o artista Gonzalo Velasco Vieiro, o cofundador da festa Miguel Castro Agra, o secretario do Concello Xan Colmenares López-Soldado e Pilar García Montero da Comisión de Festas decidiu os gañadores dese ano: Angel García Fernández, de O Grove primeiro premio, Xurxo Alonso García de Vilagarcía de Arousa segundo premio e Francisco Longueira Fernández de Carballo terceiro premio . Os carteis presentados a concurso foron expostos o día de Reices na praza para elexir o cartel máis popular. (La Voz de Galicia, 22 de decembro de 1983, páxina 41 e 7 de xaneiro de 1984 páxina 24)
X Festa do Queixo, 1985
Os premios deste ano foron de trinta, vinte e dez mil pesetas e fíxose a selección por votación popular o día 6 de xaneiro. (La Voz de Galicia, 7 de decembro de 1984, páxina 14). Foron os gañadores Xurxo Alonso, de Vilagarcía (premio de 30.000 pesetas), Alberto García Pintos de Santiago (20.000 pesetas) e Santiago Rivas Fraga de Santiago (tamén 20.000 pesetas) contou La Voz de Galicia o 9 de xaneiro do 1985 na páxina 19.
En xuño de 1847 varios xornais publicaron unha curiosa nova, reproducimos gracias a Diego e Bernardo Cascón a versión publicada o 11 de xuño de aquel ano en “El tiempo”
En el Boletín oficial de la Coruña se lee un exorto espedido por el juzgado de Arzúa, en averiguación de quién sea un hombre que se ha encontrado muerto á mano airada en un monte de aquel partido. Las señas del cádaver son las siguientes: edad como de 50 años… en el pecho y lado derecho tenia una estátua grabada, y á sus partes laterales dos columnas, en el brazo derecho otra estátua que cubría un dosel par su parte superior, y en la inferior un rótulo que decía “soy de Isabel Troncoso.” En el brazo izquierdo tres marcas que en la parte inferior de una de ellas había también un letrero que al parecer decía “Isabel.” Igualmente se encontraren en la parte anterior y media de los muslos, otras dos figuras que en la parte inferior de la del derecho tenia un rótulo que decía “Soy de Carmen Castro,” advirtiéndose que esta figura tenia al lado derecho una niña, y en el izquierdo en la misma posición que la anterior un rótulo que decía “Soy de Inés Quijano”.
El infeliz había sido en vida un Lovelace, un Foblas. Enamorarse una vez es una falta disculpable, dos una locura, tres una tontería; pero pincharse el pellejo por ellas es el colmo de la bestialidad. Si este hombre hubiese vivido muchos años más y se hubiera entregado á las dulzuras del dibujo punzante, según lo cupido que manifestaba ser, su cuerpo hubiera sido un museo de queridas.
