Calvos de Sobrecamiño, San Martiño na guía de Everest

A guía que publicou Everest no ano 1987 “Arzúa no camiño de Santiago”, adica un breve comentario a cada unha das parroquias do concello. Hoxe reproducimos o que dí sobre Calvos de Sobrecamiño (páxina 88):

O seu nome de “Sobrecamiño” é unha clara alusión ó Camiño de Santiago, na beira do cal está situada esta parroquia, a poucos quilometros de Arzúa. Os seus lugares máis importantes son os de Calvos, Codeseira, Fontesagrada, Igrexa, Mañas, Muiños, Orxal, Pena, Sebio, Sesar, Soutullo, Torre, Tras do Río e Xibeirós.

A igrexa parroquial, do século XVIII representa unha interesante arquitectura, na que se combinan elementos de cantería de granito e cachotería de pedra pizarrosa, habilmente moldurada. Na fachada principal unha porta con orellas, fornelo con vieira e remate da espadana de granito con pináculos.

Do seu retablo maior queda a imaxe da Asunción, de grande interese. Nas capelas laterais hai dous importantes e fermosos retablos, de estilo rococó, con moitos elementos do barroco de placas; decoración moi abundante nos seus entaboamentos e estípites. Destaca a harmoniosa arquitectura que se logrou no conxunto do sagrario co expositor. Son do século XVIII e dunha calidade moi superior ó común nas igrexas rurais.

No lugar do Orxal hai unha casa señorial do século XVII, da que se conserva a capela, rodeada dunha extensa finca agrícola. Este pazo pertenceu á familia Llamas, da que ainda existe o escudo entre os restos do pazo.

Frente á capela do pazo hai un cruceiro de pedra granito asentado sobre unha base de tres chanzos, con pé piramidal, vara de 2,20 m de altura, que é de sección cadrada con arestas matadas. O capital é de cesta con querubíns en cada unha das súas caras. A cruz florenzada posúe as imaxes do crucificado e da Virxe Dolorosa.

Calvos: Igrexa parroquial

Os pazos de Arzúa na guía de Xosé L. Laredo Verdejo

Na guía que en 1999 editou o Concello de Arzúa (sen ISBN), titulada “Guía de Arzúa. Terra de Quesos, Caminos y Turismo Rural” e que escribeu Xosé Luis Laredo Verdejo adícase un apartado aos pazos do concello de Arzúa. Menciona dez e son os seguintes:

  • Remesil
  • Fondevila
  • A Riba
  • Bascuas
  • Pumar
  • Sedor
  • Outeiro
  • Orxal
  • Calvos
  • Brandeso

Adicionalmente, nun pe de foto citase a casa grande do lugar do Curro na parroquia de Figueroa. Reproducimos o texto do apartado 9, “Pazos”, que comenza na páxina 89:

Eran muchos los pazos desde los que los feudales gobernaban las tierras de Arzúa, por la feracidad de sus tierras y su importancia histórica. La mayoría han perdido su carácter pacego y abandonados o vendidos por sus señores se han convertido, en el mejor de los casos, en grandes casas de labranza. Así vemos el de Remesil en Dombodán, el de Fondevila, junto a la iglesia de Pantiñobre y el de A Riba, de la que sólo queda la capilla de San Bieito. Cerca de Ribadiso, se restauró acertadamente el pazo de Bascuas.

En Castañeda se miran dos grandes pazos de factura muy similar. A la orilla del Camino de Santiago el de Pumar, habitado y bien conservado, con su chimenea coronada de pináculos, torre y una galería orientada al mediodía. Frente a él, convertido en casa rural, el monumental pazo de Sedor, que fue solar de los Pita da Veiga. En el límite con el municipio de Melide, confundido con el poblado de Boente también se conserva en parte el que fue pazo de Outeiro de Boente.

La carretera de Arzúa a Pontecarreira atraviesa la extensa parroquia de Calvos de Sobrecamiño, en la que se conservan varios pazos. El de Orxal destaca en medio de este poblado por el volumen de su construcción del siglo XVII y la gran chimenea y el de Calvos de Sobrecamiño, al lado de la iglesia de San Martiño, perfectamente restaurado.

El pazo de Brandeso, en la parroquia de este mismo nombre, es sin duda el que mejor se ha conservado, desde su construcción en 1554, según una inscripción que aparece en la capilla. Las reformas posteriores a esa fecha son evidentes, pero conserva sereno su antigua grandeza.