O 20 de marzo de 1927, a revista ilustrada “Vida Gallega”, no seu número 335 publicou a fotografía que compartimos con este pe de foto:
Arzúa – Comisión que fue a la Coruña con objeto de gestionar la conservación del juzgado de aquel partido.
A mesma fotografía figura noutro recorte de prensa que recolle Armando Cascón na páxina 111 do seu libro “Arzúa na memoria. Espello histórico dunha terra”, editado pola Deputación da Coruña en 2005 (ISBN 8498129187). Descoñecemos en que xornal se publicou. Reproducimos o texto que acompañou á foto nesta ocasión:
AYUNTAMIENTO DE LA CORUÑA UNA NUMEROSA COMISIÓN DE ARZÚA
La numerosa y distinguida comisión de Arzúa, que ayer estuvo en esta ciudad gestionando que no sea suprimido aquel Juzgado de primera instancia.
Estuvo ayer en La Coruña una nutridísima y prestigiosa comisión de fuerzas vivas de Arzúa, con el fin de recabar de las principales autoridades su apoyo y protección para el logro de legítimas aspiraciones, cuya importancia huelga encarecer.
Háblase estos días en la laboriosa villa de la supresión del Juzgado de primera instancia de aquel partido. Ello ha producido allí un espontáneo movimiento de disgusto, que ha puesto en guardia a las fuerzas vivas del pueblo para evitar en los posible tan enorme perjuicio.
La nutridísima comisión que ayer estuvo en La Coruña la componían miembros tan valiosos y significados como el alcalde, don Emilio Piñeiro, quien además representa en Arzúa al importante rotativo madrileño “La Nación”; el diputado provincial don José Salgado Codesido, que además es miembro de la Unión Patriótica provincial; el prestigioso farmaceútico y presidente de aquella patriótica entidad don Pastor García Varela; los respetables curas de Arzúa y Boente don José Brandariz y don Domingo Louzao; los procuradores don Manuel Villar y don Jesús Rodríguez Pintor; el juez municipal de El Pino y cabo del Somatén de la expresada villa, don Antonio García; médico don Alfonso Saavedra; secretario del Juzgado municipal, don Jesús Rodríguez Ramos, concejal don Jesús Vila, y los prestigiosos comerciantes don Benjamín Salgado, don Ricardo Costoya, don Federico Nogueira, don Juan Vidal, don Antonio Varela, don José Rivas y don Manuel Lamas, además de otras personalidades de arraigo en aquella comarca.
La aludida comisión visitó al dignísimo gobernador civil, señor Pérez y García Argüelles, quien recibió a los comisionistas con la afabilidad y deferencia en el características, escuchando atentamente las explicaciones de los visitantes, prometiendo apoyarlas cerca del Gobierno.
Visitó también la comisión de referencia al probo presidente de la Audiencia Territorial señor Alcón, ante quienes expresaron aquellos los deseos del vecindario de Arzúa y su partido, para que se mantenga no solo el funcionamiento del Juzgado de primera instancia, sino también la capitalidad que, según parece, trata de arrebatársele, olvidando las circunstancias a que por su situación tiene preferente derecho.
Además de los escritos presentados ante el señor Alcón por el Ayuntamiento de Arzúa, figuran las certificaciones de los distintos párrocos de aquel partido, quienes se suma con su firma y sello parroquial a los acuerdos adoptados por los respectivos plenos municipales, además de otro escrito muy expresivo del vecindario, pidiendo el mantenimiento del repetido Juzgado.
Hacemos muy fervientes votos por que el Gobierno deje las cosas en el mismo estado actual
Cando colleu forma a iniciativa de acometer as obras de ampliación da igrexa parroquial de Santiago de Arzúa exercía de alcalde en D. Jesús Costoya Ponte, nomeado no 1948 e que exerceu no cargo ata o ano 1958, sendo precedido por D. Juan Rodríguez Paredes e sucedido por D. Jaime Fraiz Fernández1.
En outubro de 1950 a Comisión que estaba ao fronte desta nova iniciativa, difunde entre os seus ferigreses un pequeno díptico co propósito de recaudar fondos cos que poder acometer as obras de ampliación. Como simple curiosidade, decir que a Comisión estaba formada íntegramente por homes e presidida por unha muller. Contrariamente, as Asociacións Relixiosas estaban representadas íntegramente por mulleres e presidida por un home. Un deses exemplares do díptico que conservo con mimo, foi un agasallo que me fixo o cura Castro (D. Manuel Castro García).
Nese díptico reprodúcese na primeira páxina unha perspectiva do proxecto de ampliación que se pretendía acometer, no seu interior fáise unha pequena exposición de motivo e publícase a relación das personas que conforman a Comisión e as Asociacións Relixioxas que promoven o proxecto, e na útima páxina reprodúcese unha perspectiva da igrexa existinte nese momento.
A pouco que ún se fixe na proposta gráfica de 1950 e a compare co efectivamente construído, percibirá notables diferenzas volumétricas entre proxecto e realidade. Respetouse o campaeiro que no ano 1829 constrúeu o mestre de Pantiñobre, D. Ramón Santos Verea2. Non sucedendo o mesmo coa cruz que coroaba a cabeceira da igrexa, visible nos dous debuxos do díptico.
Facendo unha comparativa entre as dúas perspectivas reproducidas no díptico, percíbense outros cambios significativos ademáis dos volumétricos. Nos dous debuxos pode verse que a igrexa aséntase sobre un zócalo que corrixe o desnivel da rúa do Carme e o da propia praza con esa mesma rúa. Unha fotografía do ano 1946 realizada con motivo da inauguración da sucursal arzuá da Caja de Ahorros-Monte de Piedad de La Coruña3, e recollida no libro “Arzúa na memoria” así o reflexa: o acceso dende a rúa do Carme á Praza de España facíase subindo unha pequena rampa ou salvando os catro chanzos da escaleira que daban acceso ás vivendas.
Hoxe en día, para acceder á actual Praza de Galicia dende a rúa do Carme hai que salvar os cinco ou seis chanzos que ten esa escaleira. Cinco chanzos si se sube polo lateral da igrexa, e seis de acceder polo lateral das fachadas de vivendas. Esto quere decir que a nova igrexa elevouse, a través dun recheo, sobre os alicerces da igrexa anterior. Nas pedras que conforman a escaleira actual de acceso á Praza de Galicia pode apreciarse que foran labradas para outro uso distinto, o que fai pensar que ben poideran proceder da vella igrexa e/ou do que foi o Convento de Santa María Magdalena.
Esa pequena diferenza de cota supuxo unha recíproca elevación do solo da Praza e que afectou ás vivendas existintes e, posteriormente, repercuteu na adxacente rúa do Carme, na rúa das Dores, rúa do Calexo, Cima do Lugar e na actual rúa de Neira Vilas. Quedan evidencias visibles nalgunhas edificacións desas rúas citadas.
Neste mesmo blog de arzua.net publicouse unha fotografía4 que se encabeza co texto “Praza de Galiza e Rúa Neira Vilas polos anos 50”. Ademáis da fantástica fotografía recollida por Armando F. Cascón Rodríguez, inclúese unha superposición de imaxes realizada por Uxío Vaamonde que axuda a entender a nova ubicación do campaeiro da igrexa parroquial. A foto, eso sí, móstranos a nova igrexa coa súa cuberta de tella; polo que esa imaxe, como se verá, é posterior a 1956.
No libro “Arquitecturas da provincia da Coruña” (Volume XVIII), ao que xa se fixo referencia bibliográfica, afírmase literalmente que a parroquial actual foi edificada no lugar que ocupaba anteriormente unha igrexa de menores dimensións, que por resultar insuficiente e encontrarse en estado ruinoso, foi destruída. O deterioro do templo parroquial tiña que ser evidente, as dúas guerras civís soportadas polo templo, forzosamente tiveron que afectar á súa estrutura.
O día 29 de maio de 1956, o diario compostelán “La Noche” publica unha interesante reportaxe adicada á celebración das festas do Corpus Christi de Arzúa5. No detalle do programa pódese leer que a verbena váise celebrar na Plaza Nueva. Feito que confirma que o proxecto de ampliación e o expediente de expropiación iniciado en 1903 estaba rematado6. O cura párroco nese ano de 1950 era D. José Simón Caamaño Fernández, quen publicou un artículo no referido diario anunciando que ya están levantadas las paredes de la nueva iglesia parroquial. Da súa lectura dedúcese que a vontade de construir o novo templo no mesmo lugar do anterior artellouse no mes de setembro de 1948. O párroco fai alusión ao deterioro do templo pero encabeza o seu texto decindo: La necesidad de una nueva iglesia parroquial en la progresiva villa, era aspiración secular. Desde principios de siglo, unos bloques de cantería estaban indicando que se procuró remediar la necesidad; pero el Señor no quiso que su casa se alejase de la arteria principal de la villa, a fin de no enfriarse la sólida piedad arzuana. O día 16 de xullo de 1957, cumpríndose o prognosticado polo cura párroco, inaugurouse oficialmente a nova igresa parroquial7.
Esta iniciativa de 1948/1950, polo tanto, fíxose tamén en detrimento doutro proxecto anterior, no que se pretendía construir a igrexa parroquial de Santiago de Arzúa nun terreo da rúa do Convento. Como curiosidade histórica, estaría ben saber cómo era o proxecto do templo que non chegou a materializarse. Pero dende o punto de vista urbanístico, a idea de prolongar a rúa do Convento era xa daquela unha visión futurista para a vila. Aínda hoxe parece unha audaz iniciativa abrir vías que conecten a vila coa autovía Santiago-Lugo. Prolongar a rúa do Convento levaríanos directamente á igrexa de San Pedro de Lema, polo que serviría ademáis para materializar o expresado no vello carimbo que se estampaba nas credenciais dos peregríns a Compostela: “Parroquia de Santiago de Arzúa y unido Lema8”.
Según lemos no libro de Armando Cascón “Arzúa na memoria, espello histórico dunha terra” (Deputación da Coruña, 2005, ISBN 84-9812-018-7) José Fuentes Colmeiro inaugurou o Cine Arzúa o 19 de marzo de 1954 coa proxección da película “El Judas”. O operario era Alfonso Vázquez e o proxector xa estaba adaptado ao sistema Cinemascope.
Imaxe da porta do cine publicada en Arzúa na memoria, páxina 148
Grazas a que Juan do Serrano (Juan Rodríguez Cascón) gardaba as entradas cando ia o cine, aos seus 21 anos, anotando polo reverso a data, a película que botaban e algún detalle máis (NO-DO que se emitía, festas que se celebraban…) contamos hoxe cunha lista de 65 películas proxectadas no “Cine Arzúa”, da “Empresa Fuentes”, situado na Avenida de Lugo 17, xunto coa “Cafetería Cuki”.
Cabe destacar que, o reverso da entrada para ver “El hombre en las tinieblas”, temos unha evidencia da primeira etapa da Festa dos Botes.
O 16 de outubro de 1955 celebrouse a moi arzuá Festa dos Botes, según anotou Juan
Aquí vai a lista de 65 das películas que se viron en Arzúa naqueles tempos. Grazas a súa filla Belén por compartila con arzua.net.
29/05/1955, Lola la piconera, 11:00
02/06/1955, Sucedió en la 5ª avenida, 10:30
05/06/1955, Dos tipos de cuidado, 8:30
08/06/1955, La hermana San sulpicio, 6:30
10/06/1955, Gloria Mairena, 11:00, Festas Corpus
16/06/1955, Mil ojos tiene la noche, 10:30
19/06/1955, El alcalde de Zalamea, 8:30
22/06/1955, El bombero atómico, 16:00
29/06/1955, Mentira latente, 11:00
26/06/1955, Diez Valientes, 8:30, San Payo
03/07/1955, De mujer a mujer, 11:00
08/07/1955, Amor maldito, 11:00
10/07/1955, Don Juan, 11:00
12/07/1955, No basta ser charro, 11:00, Pro Festas do Carme
18/07/1955, Los ojos dejan huellas, 8:30, Festa do Carme
Os arzuáns que foron ao cine viron “Los ojos dejan huellas” no Carme de 1955
22/07/1955, Fuego en la sangre, 11:00
24/07/1955, Bienvenido Mister Marshall, 8:30
02/07/1955, Cita a las 11, 11:00, estropeouse a máquina o domingo
08/08/1955, Los hijos de nadie, 11:00, non houbo luz o domingo
14/07/1955, El padre de la novia, 8:30
21/08/1955, El padre es abuelo, 8:30
28/08/1955, Spartaco, 8:30
04/09/1955, La isla del tesoro, 11:30, No-do 634 A
Dous fotogramas do No-Do emitido en Arzúa o 04/09/1955
08/09/1955, Tarzán y la cazadora, 11:00
18/09/1955, Él y su enemiga, 8:30, No-Do 636 A
25/09/1955, El pescador de coplas, 11:00, No-do 637 A
02/10/1955, Corea hora 0, 8:30, No-do 633 A
08/10/1955, Androcles y el león, 11:10, Fonte Santa
16/10/1955, El hombre en las tinieblas, 8:30, Festa dos botes, nodo 640 A
23/10/1955, El hijo de Robin de los bosques, 11:00, No-do 641 A
28/10/1955, Buenos días señor elefante, 10:30
01/11/1955, Faldas a Bordo, 7:00, No-do 642
06/09/1955, Drama en presidio, 7:00, No-do 643-A
08/11/1955, Los sobrinos del zorro, 6:00, No-do 643-A
13/11/1955, Esposa último modelo, 11:00, No-do 644
20/11/1955, Marihuana, 10:00, No-do 465
22/11/1955, La ilusión rota, 10:00
24/09/1955, Asi es Madrid, 7:00, Nodo 641-A
04/12/1955, Huyendo de sí mismo, 10:00
08/12/1955, Casado y con dos suegras, 10:00
11/12/1955, Cantar y no llorar, 7:00, Nodo 648-A
18/12/1955, La leyenda de Genoveva, 7:00, Nodo 649-A
“La leyenda de Genoveva”, proxectada co No-Do 649-A o 18/12/1955
25/12/1955, Mister Dening Asesino, 10:00, Nodo 650-A
01/01/1956, Reclutas, 7:00, Nodo 651-A
06/01/1956, Vuelven de la guerra, 7:00, Nodo 652-A
08/01/1956, Garú – Garú, 10:00, Nodo 652-A
15/01/1956, Carrusel napolitano, 7:00, Nodo 653-A
22/01/1956, Aeropuerto, 10:00, Nodo 654-A
29/01/1956, La pareja invisible, 10:00, Nodo 655-A
02/02/1956, El diamante del Maharaja, 10:00 Candeas
05/02/1956, Aventuras del Barbero de Sevilla, 10:00, Nodo 656-A
08/02/1956, Una noche en el tabarín, 10:00
12/02/1956, Los últimos días de Pompeya, 7:00, Antroido Nodo 657 -A
14/02/1956, Especialista en señoras, 10:00, Nodo 657-A
19/02/1956, Gitana tenias que ser, 7:00, Nodo 658-A
22/02/1956, La estocada de Lagardere, 10:00, Modo 658-A
26/02/1956, Reportaje, 10:15, Nodo 659
01/03/1956, Ua mujer sin cabeza, 10:00
04/03/1956, Un día perdido, 8:00
08/03/1956, Ana, 10:00, Nodo 661-A
11/03/1956, La carabela de la ilusión, 10:30
18/03/1956, La señora de Fátima, 8:00
22/03/1956, Gran hotel (Cantinflas), 4:00
29/05/1960, La ronda del diamante, 11:00, Nodo 881-B
Manuel Formoso Lamas é un dos arzuáns senlleiros que recopilou Armando Cascón Rodríguez na súa obra Arzúa na memoria: espello histórico dunha terra. A él, adícalle este texto:
Naceu na parroquia de Burres. Estudou en Mondoñedo e, posteriormente, conseguíu o título de profesor de Escola Normal. Exerceu como mestre nacional, primeiro en Pontedeume e máis tarde en Chantada e Albacete. formoso Lamas foi Cabaleiro da Real e Distinguida Orde de Isabel a Católica. Publicou, entre outros, os seguintes libros: Sistema métrico teórico práctico decimal, e apuntes para a Historia de Chantada. Para o primeiro dos libros citados, gravou nunha táboa de buxo as figuras de pesas e medidas. O Concello de Chantada dedicoulle unha rúa en recoñecemento á segunda das obras citadas. Formoso Lamas foi membro correspondente da Real Academia Galega dende o ano 1905. Faleceu en Almansa.
Ricardo Cob Laguardia chegou en marzo de 1928 a Arzúa, para poñerse ao frente dunha estación telegráfica que levaba tempo clausurada, tal e como recolleu o xornal “El Ideal Gallego” do 29 de marzo dese ano:
Arzúa foi o seu primeiro destino logo de aprobar as oposicións, e unha vez na vila fixo de dinamizador cultural, promovendo representacións teatrais, veladas e outras actividades. Xa unhos anos antes de chegar a Arzúa, estando en Carballo, representou o monólogo “Un cuento inmoral” (El Correo de Galicia, de 25 de marzo de 1923, páxina 7). Un exemplo da súa actividade no teatro, xa na nosa vila, atopámolo neste recorte de prensa de “La Voz de Galicia” de 24 de xaneiro de 1936.
A militancia comunista de Ricardo Cob era publicamente coñecida, así que, como represalia, as novas autoridades fascistas trasladárono a Castro Caldelas o 21 de agosto de 1936 (número 120 do Boletín Oficial de Provincia de León). Foi acusado de tratar de dificultar dende o seu posto de traballo a difusión das consignas militares e das transmisións telegráficas emitidas polos rebeldes. Logo de Castro Caldelas foi trasladado a Maceda onde finou aos 65 anos.
|Bibliografía consultada: |Arzúa na memoria. Espello histórico dunha terra, de Armando F. Cascón Rodríguez, ISBN 8498120187, páxina 62 |Unha nova ollada a represión franquista en Galicia: motivación e extracción social dos represores. O caso de Arzúa, de Daniel Lanero Taboas, SEMATA, Ciencias Sociais e Humanidades, ISSN 1137-9669, 2007, vol. 19, páxina 237
